در نزدیکی عمارت زیبای و پر شکوه آئینه خانه ی سردار مفخم بنای دیگری وجود دارد که آن را به عنوان عمارت مفخم می شناسند، بنایی زیبا، وسیع و اصیل، که محل سکونت سردرا مفخم بوده است. اگر به خاطر داشته باشید در معرفی عمارت آئینه ی سردار مفخم، به زمان ساخت، بانی، معمار و تاریخچه ی کلی این مجموعه اشاره کردیم و گفتیم که عمارت آئینه خانه یا همان عمارت آئینه در کنار عمارت اصلی تنها بقایای برجانده از دوران قاجار در این مجموعه هستند که به دستور سردار مفخم شادلو، حاکم این ناحیه در دوران ناصرالدین شاه قاجار توسط میرزا مهدی خان شقاقی معمار، ساخته شده اند که بنا های دیگر این مجموعه از جمله حوض خانه، سردر و فواره پس از زلزله ی معروف بجنورد در سال 1375 ویران شدند و امروزه گردشگران تنها می توانند از عمارت آئینه خانه و عمارت مفخم دیدن کنند. پیش تر به معرفی عمارت آئینه خانه یا همان عمارت آئینه به طور مفصل پرداختیم و این بار در ادامه ی بازدیدمان از این مجموعه ی تاریخی می خواهیم شما را با عمارت مفخم آشنا کنیم.
عمارت مفخم مانند عمارت آئینه، بنایی دو طبقه است، اثری زیبا و شکیل که محل اقامت خود سردرا مفخم خاندان شادلو بود، به نوعی دیگر، اندرونی جدا از عمارت آئینه به شمار می رفت که مجموعه ی رسمی و دیوانی سیستم حکومتی سردار مفخم محسوب می شد، در شکل و معماری هم دارای تفاوت های بسیاری است، اما هویت بنا همچنان با الگو برداری و بکار گیری المان های معماری ایرانی، اثر فاخر در سبک معماری ایرانی عهد ناصری است، اما رگه هایی از معماری اروپایی را می توان در این بنا شاهد بود که تاثیرات آن دوره ی تاریخی و بخصوص معمار بنا یعنی میرزا مهدی خان شقاقی است. که در این مورد هم شانه به شانه ی عمارت آئینه می زند. پلان کلی ساختمان عمارت مفخم مستطیل شکل است. بنایی با پلان 50 متر در 23 متر، که دو طبقه ی کل بنا ارتفاعی در حدود 9 متر دارد. در عمارت مفخم 32 اتاق ساخته شده که ماهیت کلی بنا را بیشتر نشان می دهد، 2 تالار نیز در این عمارت قرار دارد، که از بخش های مهم عمارت به لحاظ معماری به شمار می آیند، اما این بنا مهمتارین ویژگی اش بخش ها و گوشه های بسیار زیبایی است که با هنر معماری ایرانی ساخته شده اند که اصلی ترین بخش هویت بنا به شمار می آیند و گردشگران نیز امروزه شیفته این قسمت ها هستند، با ما در ادامه ی مسیر همراه باشید و بیشتر این بنای فاخر را بشناسید.
عمارت مفخم و عمارت آئینه شناسنامه ای شبیه به هم دارند و به طور کلی باید این دو بنا را یک اثر دانست، چرا که دارای قدمت، سازنده و هنرمندانی یکسان هستند و البته مانند هر اثر تاریخی و هنر دیگری باید به دنبال ریشه های هنری متفاوت آنها بود، تفاوت هایی که ریشه در نگاه، هویت و رویکر خالق آن آثار دارند، این عمارت در یک بستر زمانی و تاریخی شکل گرفته اند، و خالقی یکسان دارند، اما جدا از تفاوت های ساختار، شکلی و معماری، گردشگران با دو اثر بسیار فاخر و باشکوه در بجنورد رو به رو خواهند بود.
هنگامی که پس از عمارت آئینه خانه به عمارت مفخم می رسید، با بنایی بسیار آراسته رو به رو هستید، بنایی که مانند دیگر آثار زیبا و ماندگار در معماری ایرانی مجموعه ی زیبا از هنر های متعدد ایرانی است. شما تنا با یک سبک و یک شکل از هنر های معماری رو به نخواهید بود، بلکه مجموعه ای فاخر از هنر های معماری پیش روی تان قرار دارد. در اواین نگاه، ساختمانی زیبا با ستون ها و طاق هایی خوش رنگ به چشم تان می خورد، که مهمترین مشخصه اش، تناسب، تقارن و هماهنگی زیبایی است که صورتی زیبا، پیش روی تان نشسته و ناخود آگاه خود را به سوی او خواهید دید. در نمای کلی عمارت فخم ساختمان دو طبقه با ایوان های ستون دار در هر طبقه پیش روی تان ایستاده، تصویری ماندگار از خانه های ایرانی با ستون ها طاق های کاشی شده، ستون های طبقه اول و هم کفت به لحاظ تعداد اندازه اند، اما در ساخت و شکل دارای تفاوت می باشند، طاق ها و قوس های میان ستون هاهم به همان صورت با اندک تفاوت هایی درست در ردیف و بالای یکدیگر ایستاده اند.
در هر ایوان در حدود 9 ستون قرار دارد، چه در ایوان بالا و چه در ایوان پایین دست، اما در ایوان بالا 9 طاق ساخته شده که 4 طاق در یک سمت و 4 طاق دیگر در سمت دیگر تعبیه شده اند و یک طاق بزرگ تر درست در میانه ی ایوان طبقه ی اول به صورت شاه نشین، شکوه بیشتری به عمارت و نمای اصلی بنا می بخشد. این طاق مرکزی به اندازه ی دو طاق در طبقه ی همکف است و ارتفاع بیشتری نسبت به دیگر طاق ها هم ردیف خود در طبقه ی اول دارد، ستن های کناری این طاق مرکزی ارتفاعشان یک اندازه با تمان ستون های این ایوان است، اما طاق آن بلند تر گرفته شده و به یک سقف شیروانی مانند ختم می شود، بهد نظر می رسد این بخش از عمارت که اصلی ترین شاخصه ی نمای بناست، برگرفته از معماری اروپایی است که با کاشی کاری های زیبای ایرانی آراسته شده اند.
ستون های طبقه بالا، کاشی کاری شده اند، کاشی های متنوع، رنگارنگ که در هر ستون با طرحی مختلف نمایی بسیار زیبا به خود گرفته اند، در نگاه اول مانند یک اثر همسان هستند اما هر ستون نسب به ستون کنار دستی اش طرحی متفاوت به خود دارد، درست مانند لباس های سنتی و بومی زنان اوقان مختلف ایرانی، که در رنگ ها و طرح مختلف از یک هارمونی زیبا برخوردار می باشند، ستون ها هم در کنار هم مانند لباس هایی آراسته، دارای تنوع طرح و شکل هستند با رنگ های نزدیک به هم اما متفاوت، نکته ی جالب در خصوص این ستون ها تقارن میان ترکیب و طرح کاشی های ستون های کناری است، که به شدت به فضا و محیط عمارت رنگ، انرژی و زیبایی بخشیده است. این تنوع، دست هنرمندان و معماران این بنا را باز گذاشته است، ستون های هر کدام به عرصه هنرنمایی و وسعت هنری معماری ایرانی تبدیل شده اند و گردشگران هم محو تماشایی زیبایی بکار رفته در این اثر خواهند شد. با ما در این مسیر همراه بمانید.
شاید در نگاه اول، عمارت مفخم را نسبت به عمارت آئینه ی همین مجموعه، بنایی ساده تر، بی آلایش تر و کمتر کار شده اید متصور شده باشید، اما وقتی از نزدیک به این بنای تاریخی می نگرید، متوجه ی این نکته می شوید، که این بنای و این ساختمان به دلیل ماهیت و شکل پلان اش، ساختاری متفاوت به خود گرفته و در نتیجه حاصل کار نیز با ظاهر فریبنده و جذاب عمارت آئینه ی سردار مفخم فاصله دارد. اما نمی توان بنا عمارت مفخم را کمتر از عمارت آئینه دانست. پیش تر در معرفی این سازه ی تاریخی و زیبا به ستون های کاشی شده ی باشکوه اش اشاره کردیم، ستون های طبقه ی اول که هر کدام با طرح و نقشی متفاوت و البته متقارن، نمایی بسیار زیبا را به عمارت بخشیده است.
از این رو در ادامه ی آشنایی با این عمارت تاریخی به سراغ ستون های یک دست طبقه ی همکف می رویم، در این بخش از ساختمان هم 9 ستون با 10 داهانه و طاق یکسان پیش روی گردشگران است، ستون های آجری و هشت ضلعی که می توان آن را دو قسمت دانست، قسمت پایینی اش که همچنان آجری است و قسمت بالایی که به طاق ملحق شده و با کاشی کاری های ایرانی فوق العاده تزیین شده اند، در نگاه اول به نظر می رسد این ستوه ها با پایه های آجری شان، یکسان اند و یکدست، اما با دقت به کاشی کاری های خواهید دید که همان تنوع و زیبایی در بخش کاشی کاری ها هم بکار رفته است و طرح کاشی کاری های طاق ها و حد فاصل ستون های از تنوع زیبایی در طرح برخوردار است، تنوعی که در کنار رنگارنگی کاشی ها و سبک های آن ها، جذابیت بسیار زیادی را خلق کرده است.
برای رفتن به داخل عمارت گردشگران از در های ورودی غربی و شرقی می توانند وارد عمارت تاریخی مفخم شوند، همان طور که پیش تر هم گفتیم، این عمارت کاربردی خصوصی تر نسبت به عمارت آئینه داشته است و در واقع این بنا محل زندگی خود سردار مفخم بوده است و عمارت آئینه محل دیدار های سیاسی ، رسمی و حکومتی او بوده است. یکی از ویژگی های دیگر این بنا تعداد بالای اتاق هاست که در قسمت های مختلف اتاق ها می توان هنر کچ کاری ایرانی را به خوبی مشاهده کنید، فضا هایی دلنشین و گرم ، که طراوت زندگی سنتی ایرانی را برای گردشگران یاد آورد می شوند. یکی دیگر از بخش هیا جذاب این خانه در ها و پنجره های چوبی و زیبایی هستند که به زیبایی هرچه تمام تر، نما و فضای عمارت را زیبا کرده اند. هنری که در روزگار گذشته بخش مهمی از معماری خانه های ایرانی را تشکیل می دادند. تا زمان سلطنت قاجار ها بر ایران، این عمارت تاریخی هم بخشی از دارایی شادلو ها و نوادگان سردار مفخم بود که پس از سقوط قاجار و روی کار آمدن پهلوی، این عمارت به تملک حکومت درآمد و در قالب نام های مختلف بخشی از ساختمان دولتی بود. امروزه هم این بنای تاریخی یکی از املاک دولت به شمار می آید و میزبان یکی از موزه های جذاب تماشایی استان خراسان شمالی است، که در ادامه ی مسیر شما را با این بخش از عمارت مفخم آشنا خواهیم کرد.
