حمام گنجعلی خان کرمان

دوران صفویه در شهر های مختلف کارهای عمرانی و عام المنفع بسیاری از سوی حاکمان شهر ها صورت می گرفت، به ویژه در دوران شاه عباس صفوی که به واسطه نقش رهبری او فعالیت های عمرانی حاکمان در شهر های مختلف جدیدت بیشتری پیدا کرده بود.

بخش های مختلف این حمام از رختکن گرفته تا خزینه های گرم و سرد هرکدام به جزئیات درست و بجایی ساخته شده اند، به نحوی که گردشگران از چنین ریزبینی متعجب خواهند شد.

در کرمان هم در آن دوران یعنی درست در زمان حکومت شاه عباس کبیر والی کرمان شخصی به نام گنجعلی خان بود که فعالیت های عمرانی اش امروزه بخش های مختلفی از جاذبه های گردشگری این شهر را تشکیل می دهد.

حمام گنجعلی خان یکی از همین آثار تاریخی به جای مانده از عصر صفویه است. این اثر در سال 1020 به همت گنجعلی خان بنا شد و روند تکمیل آن نیز توسط پسر او ادامه پیدا کرد. این بنا که بر اساس مولفه های معماری ایرانی ساخته شده است، اِلمان های سبک معماری عصر صفوی نیز در آن مشهود می باشد و گردشگران با یکی از بنا های زیبای معماری در کرمان رو به رو هستند.

معماری این بنا با آجر کاری، کاشی کاری، مقرنس کاری ، گچ بری و نقاشی های بی نظیری شکل گرفته که آثار چشم نوازی را ایجاد کرده اند. در نگاه اول گردشگران با سردری بسیار زیبا مواجه می شوند که با هنر مقرنس کاری شکل گرفته، که نقاشی های سردر هم زیبایی آن را صد چندان کرده اند. از دیگر هنر های معماری که گردشگران در حمام گنجعلی خان شاهد آن خواهند بود کتیبه هایی است که با خط نستعلیق اشعاری را نگاشته اند.

سنگ های مرمر هم بخش دیگری از ساختمان و تزئینات حمام گنجعلی خان را تشکیل می دهند. نقاشی های بخش های مختلف در چندین دوره مورد مرمت قرار گرفته اند، البته تمام نقاشی ها متعلق به دوران صفویه نیست و در دوران قاجاریه هم نقاشی هایی با مضامینی مانند تصاویر بهرام گور، خسرو و شیرین، کاروان شتر و شاهان ایرانی در حال شکار نیز به بخش های این اثر تاریخی اضافه شد. معماری این حمام باشکوه تنها به هنر های کاشی کاری ، مقرنس کاری، گچ بری و نقاشی ختم نمی شود هر بخش از این اثر تاریخی هنر و شکوه معماری ایرانی را نمایان می سازند. ورودی حمام راهرویی است که به داخل حمام دید ندارد و همچنین باعث حفظ دمای هوا گرم حمام می شود.

گردشگران با ورود به محوطه ی اصلی حمام بی گمان شیفته ی کاشی کاری های رنگین و متنوع حمام می شوند، که با نقوش پرندگان زیبایی مسحور کننده ای را ایجاد کرده اند، اما نکات معماری قابل توجه در حمام گنجعلی خان تامین نور و نورپردازی های داخلی حمام است، این هنر معماری ایرانی است که در دیگر حمام های سنتی ایرانی قابل مشاهده است و آن عدم اشراف به داخل حمام و تامین نور محیط داخلی حمام است.

ورود نور ها به گونه ای است، که با ایجاد شکست نور و همچنین سایه روشن هایی که در سقف و بر روی کاشی های ایجاد می کند، فضای حمام را بیش از پیش زیبا تر می سازد و گردشگران در فضایی آراسته و زیبا یکی از آثار متعلق به عصر صفوی شهر کرمان را می بینند.

مساحت کلی حمام 1280 متر مترمربع است. بخش هایی مانند رختکن ، هشتی حدفاصل گرم خانه و چال حوض در کنار خزینه و دالان ورودی از بخش های بسیار دیدنی و زیبای حمام به شمار می روند. گرم نگه داشتن چنین حمام های وسیعی با بخش های متعدد یکی دیگر از ویژگی های حمام گنجعلی خان به شمار می آید. گرمای حمام بنا به گفته کارشناسان از طریق تون تامین می شود، تون ها ظروف مسی بود که در زیر آن اتاقکی قرار داشت که به راهروی به بیرون مجموعه متصل بود و فردی با قرار دادن هیزم و درست کردن آتش در اتاقک مورد نظر، آب موجود در خزینه و محل های مشخص شده را گرم می کرد.

اما محوطه ی حمام از طریق گربه رو ها گرم می شد به صورتی که دود و هواکش های تون ها برای خروج دود آتش باعث گرم کردن محیط حمام می شد به نوعی مانند رادیاتور های امروزی عمل می کردند. رختکن هم که به سربینه معروف است از یک فضایی هشت ضلعی تشکیل شده، که در هر طرف آن سکو های محل تعویض لباس و نسشتن مردم تعبیه شده بود، هر کدام دارای طاق و جزئیات هنری مانند مقرنس کاری و گچ بری بود و با نوری منفک زیبایش بیشتر به چشم می آید. البته در گذشته هر کدام از سکوه های این رختکن ها متعلق به یک قشر از جامعه بودند و مانند دیگر عناصر قدیمی این مجموعه هم بخش های مختلفی از زندگی اجتماعی در ایران قدیم را به نمایش می گذارد.

جزئیات هندسی و طول و عرض خزینه، گرمخانه، رختکن و دیگر قسمت های موزه بخش هایی هستند که در نگاه اول برای گردشگران جالب توجه خواهند بود اما گردشگران با بازدید از حمام گنجعلی خان ، به این نکته خواهند رسید که در روزگار قدیم عرض زندگی مردمان وسعتی بیشتر داشته و حمام رفتن مانند فعالیت اجتماعی دارای سنت و عرف هایی بوده و حتی قرار داشتن محل استراحت و عبادت بعد از حمام بخش هایی از هویت زندگی مردمان آن روزگاران را به نمایش می گذارد و زیبایی های معماری و هندسی حمام این محل را به تئاتری رویایی بدل کرده است.

به گونه ای که امروزه این مجموعه یکی از موزه ها شهر کرمان به شمار می آید. موزه ی مردم شناسی کرمان پس از مرمت بنا در سال 1347 آغاز به کار کرد و مجسمه های مردم در غالب مشاغل مختلف و شخصیت های مردم در حالت گوناگون هم در سال 1352 در دانشگاه هنر های زیبای تهران به منظور استفاده در موزه ی مردم شناسی کرمان ساخته شدند.

این موزه یکی از جاذبه های دیدنی و بسیار زیبای کرمان به شمار می رود که علاوه بر به نمایش قرار دادن زندگی مردم و بخش های مختلف اجتماع به نوعی پاسدار هویت فرهنگی و تاریخی بخش از جامعه ی ایرانی است.