خوزستان سرزمین کم ارتفاعی است که رود های متعددی در این جلگه ی حاصلخیز جاری هستند، بسیاری از رود ها از رود کارون جدا شده اند و برخی دیگر هم از سمت و سویی دیگر در این منطقه جاری می باشند. این ویژگی خاص باعث ایجاد زمین هایی حاصلخیز شده و امروزه هم سد های بزرگی در این نواحی احداث شده اند. اما این ابتکار و نبوغ تازه ای در این خطه نیست، خوزستان از دوران باستان همواره در مسیر رسیدن رود های جاری به خلیج فارس بوده و ما در خوزستان نبوغ و مهندسی باستانی بی نظیر ایرانیان را شاهد هستیم. اگر می خواهید این نبوغ شگفت انگیز را ببینید باید مسیر جاده شوشتر را در پیش بگیرید.
سازه های آبی شوستر یکی از بی نظیر ترین نمود های نبوغ مهندسی و شعور ایرانیان در عهد باستان بوده است. سازه های آبی شوشتر مجموعه ی متصل، پیوسته و دامنه داری از بند ها، آسیاب ها، آبشار ها، کانال ها و تونل هاست، مجموعه ای فاخر که در نهایت نبوغ و با درایت تمام بنا شده اند. برخی از سیاحان و جهانگرد در مواجه با این سازه آبی کم نظیر آن را اثری صنعتی پیش از انقلاب صنعتی می دانند که با نبوغ یک سیستم کاربردی استفاده از سیالات برای انتقال انرژی را ایجاد کرده است. سیستم هیدرولیک تاریخی شوشتر یا همان سازه های آبی این شهر یکی از جذاب ترین مکان هایی است که گردشگران در ایران شاهد آن خواهند بود. اولین سازه های آبی این مجموعه در دوران هخامنشیان بنا شد و این روند دامنه دار تا دوران ساسانیان ادامه داشت. به نحوی که این مجموعه تاریخی و پیوسته از سد ها، بند ها و آبشار های متعددی با فواصل زمانی زیاد تشکیل شده است. در شوشتر و از خیابان شریعتی به راحتی می توانید این مجموعه ی زیبا را نگاه کنید. البته پیشنهاد می کنیم به یکی از کافه های مشرف به سازه آبی رفته و از آنجا منظره زیبای این مجموع را در کنار نوشیدن یک فنجان چای مشاهده کنید.
با نزدیک تر شدن به سازه، سرعت آب را بیشتر حس خواهید کرد و به نبوغ مهندسین این سازه و الگو های ساخت آن بیشتر دقت می کنید. مجموعه ی سازه های آبی شوشتر امروزه به عنوان یکی از میراث های بشر در سازمان یونسکو ثبت جهانی شده اند و گردشگران بسیاری از نقاط مختلف دنیا برای دیدن این اثر به خوزستان و شوشتر سفر می کنند، اثری که علاوه بر نشان دادن مهندسی و نبوغ سازندگانش ، بخش هایی از هویت ایران عهد باستان را به نمایش می گذارد، مجموعه ای که با دقت و هوشمندی هرچه تمام تر در خلال قرن های متمادی روند ساختش ادامه پیدا کرده و مانند یک پروژه ی عظیم، هزار سال به طول انجامیده است. در ادامه 2safar به معرفی بخش های مختلف این مجموعه ی بی نظیر می پردازیم و شما می توانید بهتر و دقیق تر با این مجموعه و سد ها، بند ها، آبشار ها، کانال ها، و رود های آن آشنا شوید و تاریخ این سرزمین شگرف را بهتر درک کنید.
سازه های آبی شوشتر مجموعه ی از سد ها، کانال ها، بند ها و رودی هایی است که این مجموعه ی باستانی عظیم را در شوشتر تشکیل می دهند. از این رو، در ادامه مسیر 2safar در این شهر به بخش ها و قسمت های مختلف این مجموعه کم نظیر خواهیم رفت و شما را با بند ها و سد های آن آشنا می کنیم. یکی از قدیمی ترین قسمت های این سیستم انتقال دهنده، رودخانه ی گرگر است، که قدمت آن به دوران هخامنشی باز می گردد. شکل گیری این رود، به واسطه ی زمین های پست نواحی اطراف بوده که برای بهره برداری از آب ایجاد شده است .
بر روی این رود یا نهر سد ها و پل های تاریخی مانند بند میزان ، پل بند گرگر ، برج عیار و بند ماهی بازان شوشتر قرارگرفته که به ترتیب به سراغ هر کدام از این آثار تاریخی خواهیم رفت. رود گرگر از کارون جدا می شود و پس از عبور از شوشتر باز هم به کارون باز می گردد. رود گرگر یکی از جاذبه های تاریخی و زیبایی است که باعث شکل گیری طبیعتی متفاوت در منطقه شده و جذابیت های بسیاری به لحاظ طبیعی و زیست محیطی ایجاد نموده است. این رود هم یکی از اجزای شناخته شده ی یونسکو به عنوان میراث بشری در سازه ی آبی شوشتر است.
از مهمترین آثار باستانی و مهندسی ساخته شده بر روی رود گرگر بند میزان است. بند میزان یکی از آثاری باستانی است که ایرانیان امروز می توانند به ساخت چنین اثری در دوران ساسانی افتخار کنند، سدی که به عنوان یکی از میراث های بشری جهان شناخته شده و از جمله جاذبه های دیدنی سازه ی آبی شوشتر است. بر اساس نوشته های باستان شناسان این اثر تاریخی به دوران شاپور اول باز می گردد، که با سنگ های تراش خورده و ساروج اثری ماندگار و کاربردی را ایجاد کرده اند. اما شاهکار نهفته در این بند، تقسیم خودکار آب به نحوی است که اگر میزان آب در رود گرگر از حد تعیین شده ای بیشتر شود، مسیر های منتهی به رود شطیط پر آب می شوند و آب به دهانه دیگر رفته و تقسیم آب به نحوی مهندسی شده و دقیق میان دو رود تقسیم می شود.
بند میزان، آبیاری زمین های وسیعی از مناطق اطراف مدیریت می کند و این وظایف به صورتی خود کار از طریق دهانه ی تعبیه شده در سد صورت می گیرد. گردشگران در کنار این دو اثر تاریخی می توانند شاهکاری هنرمندانه ای از مهندسین و معماران ایرانی عهد ساسانی را نظاره گر باشند. ساختن کاخ و یا برج و باروئی زیبا و شکیل ، فخر فروشی شاهان و پادشاهان را به نمایش می گذارند ولی وجود یک سد ، یک پل و هر گونه اثر و بقایای بنایی که در خدمت مردم بوده، لبخند هر گردشگری را شکوفا می کند. باور به داشتن وجود تمدن در یک سرزمین بدون تصور مردمانی که تنها زنده ماندن برایشان ملاک نبوده، امکان پذیر نیست، تمدن ها از پس مردمانی ایجاد می شوند که هنر زندگی کردن و هنر اداره آن را می دانند و این گونه است که پس از گذشت هزاران سال هنوز هم تاریخ، نشان های افتخار چنین تمدن هایی را بر سینه دارد.
در ادامه ی معرفی سد ها و بند های سازه های آبی شوشتر به یکی دیگر از بند های ساخته شده بر روی رود گرگر می رسیم،که نام بند را پل بند گرگر گذاشته اند. این بند پائین تر از بند میزان قرار دارد و سازندگان این پل همانند دیگر بند های موجود در شوشتر نبوغ خود را به رخ تاریخ کشیده اند. پل بند گرگر، مسیر آب ساخته شده ی رودخانه گرگر را سد و همچنین هدایت می کند، به نحوی که ابتدا باعث ایجاد اختلاف سطح شده و سپس آب این رود گرگر را منشعب کرده و به داخل تونل ها و کانال های تعبیه شده هدایت می کند و در نهایت به آبشار ها و آسیاب های مد نظر سازندگان این سازه ها می ریزد.
گردشگران از خیابان شریعتی می توانند این بند تاریخی را ببینند، البته باز هم پیشنهاد می کنیم از فاصله ای نزدیک تر که توسط سازمان میراث فرهنگی به کنار آبشار ها می رسد، سرعت و شتاب آب جاری در آبشار ها و کانال ها را نگاه کنید و زیبایی و بزرگی کار را بهتر حس کنید. پل بند گرگر هم مانند بند میزان در دوران ساسانی ساخته شده و یکی از مجموعه های ثبت شده در سازمان یونسکو به شمار می آید. تاریخ در سال ها، قرن ها و هزاره های سپری شده اش ماندگاری انسان را در آبادانی دیده است و بنا به گفته بزرگی: زندگی به شکل بی شرمانه ای کوتاه است اما با عشق می توان آن را زیبا و ماندگار ساخت. سازه های آبی شوشتر هم یکی از نمودی زیبا، هنرمندانه و عاشقانه ای هستند که زندگی انسان های بسیاری را در طول قرن ها آباد کرده است، به شکلی که زندگی مردم این نواحی را از خطر سیلاب های رود خروشان کارون به آبادانی و شادمانی کرده هنوز هم شادی بخش و زندگی آفرین است.
از دیگر سازه های ساخته شده در دوران ساسانیان باید به بند برج عیار اشاره کرد، که با مصالحی چون لاشه سنگ ها، سنگ های تراشیده و ساروج مانند دیگر آثار ساخته شده در عصر ساسانیان بنا شده اند. این اثر تاریخی هم در مسیر همان رود دست ساز گرگر قرار دارد و بخشی از میراث بشر در یونسکوست. کارکرد و عملکرد این سازه ی آبی هم مانند دیگر بند ها هدایت و ایجاد اختلاف سطح در آب است و یکی از پازل های دقیق و مهندسی شده ی سازه های آبی شوشتر.
نکته دیگری که باستان شناسان در خصوص این بند به آن اشاره کرده اند، عبادتگاه های فرقه ای منادئیان یا همان صابئین در این مکان است. این فرقه ی مذهبی در عراق، ایران و سوریه دارای پیروانی است صابئین خود را پیروان یحیی نبی می دانندکه با نام تعمید دهنده(فردی که عیسی مسیح را غسل تعمید می دهد) نیز شناخته می شود و مسیحیان و مسلمانان وی را یکی از پیامبران خدا می دانند. کارون از گذشته مکانی برای انجام مراسم های مذهبی این فرقه بوده و عبادتگاه صابئین در شوشتر در کنار بند برج عیار هم یکی از جایگاه مذهبی این فرقه ی در ایران محسوب می شود که برای گردشگران و میهمانان سازه های آبی شوشتر دیدنی خواهند بود.
