قلعه شوش خوزستان

هنگامی که گردشگران به شهر شوش قدم می گذارند، هویت باستانی این شهر برای آنها پررنگ تر می شود، این هویت تاریخی با بنا و جاذبه های باستانی اش عینی تر می شوند و گردشگران به یکی از قدیمی ترین شهر های جهان پا می گذارند. گردشگران در کنار پایه های سنگی و ستون های به زمین افتاده ی کاخ آپادانای شهر شوش (که پیش تر به معرفی آن در 2safar پرداختیم) در فاصله ای دورتر یک قلعه آجری خواهند دید که ساختاری سالم و برج و بارو هایی قرون وسطایی اش نظر هر ببیننده ای را به خود جلب می کند. قلعه ای با معماری اروپایی در قلب شهری باستانی و در مرکز خاورمیانه سوالی است که در ذهن هر گردشگر ایجاد خواهد شد، سوالی که با دیدن آن رنگ می بازد و به یک جاذبه ی تاریخی دیدنی تبدیل می شود.

قلعه ی شوش بر روی تپه ای قرار دارد که یکی از ارتفاعات تاریخی این شهر باستانی به شمار می رود و آثار و اشیا متعددی در آنجا کشف شده است. این بنای آجری در دوران قاجار ساخته می شود اثری که مصالح آن بسیار پیش از این قلعه ساخته شده اند و در میان بخش های مختلف بنا های باستانی منطقه ی شوش بکار فته اند. اما امروز بخش های مختلفی از قلعه ی شوش را تشکیل می دهند. به طور واضح تر، پس از ورود باستان شناسان فرانسوی به این محدوده ی باستانی، اکتشافات باستان شناسان در وسعت بالا طیف وسیعی از قسمت های باستانی این ناحیه را در برگرفت و با پیشرفت گروه های باستان شناسی، آثار و اشیاء متعددی کشف شد، آثاری که نیاز به مراقبت و محافظت بیشتر داشتند. از سوی دیگر، با کنار زدن لایه های مختلف خاک، بخش های مختلفی از تاریخ ایران، در دوران باستان نمایان می شد. دیوار های به زمین افتاده و آجر های پراکنده قسمت های مختلف کاخی مانند آپادانا حجم بالایی از مصالح باستانی را ایجاد کرده بود.

در این زمان، سرپرست گروه باستان شناسی فرانسوی ژاگ دمورگان، به فکر ساخت قلعه ای به سبک قرون وسطا بر بالای تپه ی تاریخی شهر شوش افتاد که علاوه بر محافظت و مراقبت از آثار کشف شده، محل سکونت باستان شناسان مستقر در شوش باشد. نکته ی قابل توجه در مورد این قلعه، استفاده ی گروه فرانسوی از آجر ها و خشت های باستانی کاخ داریوش کبیر هخامنشی در ساخت قلعه ی شوش است، که آن را قلعه ی فرانسوی نیز می خوانند. شکل و پلان قلعه ی شوش به صورت ذوزنقه است و قلعه های سنگی اروپایی را یاد آور می شود، همان طور که گفته شد، نقشه ی قلعه متعلق به فرانسوی ها بود که به ساختار چنین بنا هایی در دوران قرون وسطا شباهت دارد، در حالی که مصالح ارزشمند تاریخی و باستانی دیگر کاخ های ایرانی اجزای این بنا را تشکیل می دهند. بسیار از کارشناسان، کار گروه فرانسوی را تخریب آثار و بقایای باستانی می دانند، این درحالی است که حجم بالای مصالح باستانی آیا سرنوشتی بهتر از دیگر آثار ویران شده می داشت؟! درحالی که آجرهای باستانی کشف شده، سریع تر تخریب می شدند.

با همه این اوصاف، این قلعه امروزه به عنوان موزه مورد استفاده قرار می گیرد و یکی از جاذبه های گردشگری شهر شوش است و گردشگران بسیاری از آن دیدن کرده اند و آجر های باستانی این قلعه ی تاریخی را با دستانشان لمس نموده اند. با این حال حفظ و نگهداری همان مصالح باستانی در شکل و نمایی جدید تر هم ارزش محافظت و مراقبت خواهد داشت. با ما باشید و این قلعه را بیشتر بشناسید.

در ادامه معرفی قلعه ی شوش یا قلعه فرانسوی، معماری این بنای تاریخی متفاوت برای گردشگران دیدنی و جذاب است، در شهری باستانی که شهری کوچک به شمار می آید، قرار داشتن برج و بارو هایی به سبک وسطی توجه همگان را به خود جلب می کند، پلان و نقشه ی قلعه به شکلی ذوزنقه ایی کشیده شده است، که کوچکترین ضلع بنا در قسمت شمالی قلعه است، دیواره بلند و برج های گرد و مربعی شکل قلعه شوش از مشخصه های اصلی این بنای تاریخی به شمار می رود.

قلعه شوش دارای ساختاری پیچیده و تو در تو است، که از المان های معماری قلعه های قرون وسطایی تبعیت می کند، البته همان طور که از اسم این بنای تاریخی پیداست، قلعه عمارتی مستحکم به شمار می رود که ساختار دفاعی آن ویژگی اصلی اش محسوب می شود. ساخت این قلعه می تواند نشان دهنده ی اهمیت آثار کشف شده در شوش باشد، آثاری که حفظ و مراقبت از آنها بخش های مهمی از تاریخی ایران و جهان را حفاظت می کند. یکی از ویژگی های قلعه ی شوش دیوار های حایلی است که تحت عنوان دیوار دفاعی دور تا دور قلعه در ارتفاع بلند کشیده شده اند، این دیواره ها را آجر ساخته اند و قسمت داخلی آنها هم از طریق خشت پایه ریزی شده است. در قلعه های قرون وسطایی ما شاهد دو حیاطِ بودنِ قلعه هستیم که این ویژگی هم در قلعه شوش وجود دارد که یک حیاط در ارتفاع بلندی ساخته شده است. ضخامت این دیوار های دفاعی هم استحکام و مقاومت بنا را افزایش می دهد.

همان طور که پیش گفتیم ویژگی اصلی این بنا به کار رفتن مصالح باستانی استخراج شده از کاخ آپادانا و زیگروات چغازنبیل است، که اهمیت این بنای تاریخی را صد چندان می کند. متاسفانه این قلعه مانند دیگر آثار و بنا های خوزستان در خلال جنگ ایران و عراق در دهه 60 هجری شمسی دچار آسیب های فراوانی شد، اما با پایان یافتن جنگ برج مربعی شکل قسمت جنوبی و برج دیده بانی دایره مانند ضلع شمالی مرمت شدند، دیواره های آسیب دیده مورد بازسازی قرار گرفتند و از اوایل دهه 70 هجری شمسی سازمان میراث فرهنگی ایران از این بنا به عنوان موزه و محل نگهداری اشیاء تاریخی استفاده کرد، کارکردی که از سوی باستان شناسان فرانسوی در دوره ی قاجار عامل ساخت این قلعه ی زیبا شد.

این موزه امروزه نیاز مند توجه و رسیدگی بیشتری است . نکته مهم دیگری که گردشگران در این قلعه شاهد آن خواهند بود بکار رفتن هنر های معماری آجر کاری و قوس های زیبا و طاق های رومی است که زیبایی این قلعه آجری را بیشتر می کند، قلعه شوش ماهیتی دفاعی و قرون وسطایی اش دارد اما گردشگران شاهد ظرافت های آجر کاری متعددی در بخش های مختلف این اثر هستند که شاید دلیل آن هم معماری دو ایرانی در این قلعه بوده باشد، نقشه ی کلی از فرانسه است اما دو معمار ایرانی مسئول ساخت بنا می شوند و هرجا که ممکن بوده آجر های باستانی در نقشی ایرانی فضا را زیبا کرده اند.

در این قلعه دو تالار بزرگ در بخش زیرین حیاط دوم قلعه قرار دارد که از قسمت های دیدنی این بنای تاریخی است و همچنین اتاق های کوچک تعبیه شده راهرو های دور تا دور قلعه شوش هم جذابیت بسیاری برای گردشگران خواهد داشت.