به هر گوشه ای از ایران که سفر کنید، تاریخ بخش ناگسستنی و زیبای از این سرزمین کهن است و هر دوره ای از تاریخ این سرزمین، آثار و بقایای مختلفی از خود برجای گذاشته، که امروزه گردشگران می توانند از چنین آثاری دیدن کنند، آثاری که لذت سفر را شیرین تر و طعم آن را در لابه لای خشت ها و کاشی های تماشایی و زیبایش خاطره انگیز می کنند. این بار در شهر قم می خواهیم مقبره های باغ گنبد سبز را برای شما معرفی کنیم. اثری تاریخی مربوط به قرون هشتم و نهم هجری قمری که روای بخشی از تاریخ شهر قم می باشد و امروزه گردشگران می توانند از بنای خشتی و زیبای این مقابر به عنوان جاذبه های تاریخی و گردشگری دیدن نمایند.
روایت های مختلف و محلی در خصوص این بنا وجود دارد که البته با توجه به یافته های تاریخی، تفاوت هایی میان آنها وجود دارد. اما گردشگران برای دیدن این بنا های تاریخ باید راهی شرق قم شوند، در شرق قم، خیابان انقلاب اسلامی مکانی است که شما می توانید محدوده ای با نام دروازه ی کاشان را پیدا کنید. در این محدوده باغی وجود دارد که امروزه به آن باغ گنبد سبز می گویند، این در حالی است که این تنها نام این مکان نبوده و در دوره های مختلف نام گوناگونی مانند مقابر دروازه ی کاشان و آرامگاه های گنبد سبز به آن داده است و امروزه مقبره های گنبد سبز نامی آشنا برای گردشگران به شمار می آید.
در خلال قرون 8 و 9 هجری قمری، حکومتی محلی با نام آل صفی بر قم حکومت می راند، چرا در آن دوره ی تاریخی حکومت های محلی به نام خلیفه ی عباسی بر نواحی مختلف ایران حکومت می رانند و سکه به نام خلیفه ضرب می کردند و از سوی او برای حکومت در مناطق ایران تاییدیه می گرفتند و آل صفی هم یکی از آن حکومت های محلی و کوتاهی بود که در محدوده ی جغرافیای قم برای خود حکومتی داشت. از این رو، مقابر گنبد سبز بناهایی برجامانده از آن دوره ی تاریخی هستند، که محل دفن والیان و حاکمان قم در خلال زمامداری آل صفی بوده اند. بنا هایی تاریخی که بر اساس کتیبه های موجود ( تنها نام دو تن از حاکمان معروف آل صفی که در آنجا دفن شده اند ) متعلق به خواجه اصیل الدین و خواجه علی صفی است، البته باید به این نکته هم اشاره کرد، که در کنار و پایین هر مقبره قبر های دیگری نیز وجود دارد که احتمالا متعلق به بزرگان آن دوره ی تاریخی است، اما بنای سوم به دلیل آسیب های جدی کتیبه اش ناخوانست و نام کسی را نمی توان در آن جست. قدیمی ترین مقبره ی این مجموعه گنبد جنوبی است، که متعلق به خواجه اصیل است، بنایی که بر اساس یافته های تاریخی و نوشته های کتیبه ی آن، متعلق به سال های 761 هجری قمری می باشدو گنبد شمالی هم همان گنبدی است که بیشتری ویرانی را به خود دید و گنبد و مقبره ی وسط هم متعلق به علی صفی و سه قبر دیگر است که احتمالا متعلق به سرداران و فرماندهان این پادشاه محلی است. با ما در ادامه معرفی این مکان تاریخی همراه باشید.
در ادامه ی معرفی مقبره های گنبد سبز معماری بناهای سه گانه بارز ترین ویژگی است که گردشگران در این مکان تاریخی مشاهده می کنند. ساختار این مقبره های به گونه ای است که همسانی و هماهنگی معماری میان آنها از نزدیکی تاریخ زمان ساخت شان خبر می دهد. همانطور که پیش تر در 2safar عنوان کردیم، این مقبره ها متعلق به یکی از حکومت های محلی به نام آل صفی بوده که در حدود قرون هشتم و نهم هجری قمری در قم حکومت می کردند و به همین خاطر ساختار و شکل سازه های مقبره ها شبیه به هم هستند، اما بر اساس همان کتیبه های موجود در مقبره های گنبد سبز این بنا ها دارای تفاوت زمانی در ساخت هستند.
از مهمترین ویژگی های مقبره های آجری و زیبای گنبد سبز، گنبد های دو پوسته ای است که به زیبایی هرچه تمام تر توسط معماران آن دوره بر اساس المان های معماری ایرانی ساخته شده اند. قسمت بیرونی و خارجی گنبد ، بر اساس گفته متخصصان معماری، به صورت منشور شانزده ترکی ساخته شده و بخش داخلی هم با عرقچینی های بسیار زیبا شکل گرفته اند. اما این تنها هنر های بکار رفته در این مقبره های تاریخی نیستند. وقتی گردشگران در کنار این بنا های تاریخی می ایستند، تازه متوجه خواهند شد، که در کنار چه نمونه های زیبا و کم نظیری از گچ بری ایستاده اند. بدون شک گچ بری های مقبره های گنبد سبز را باید مهمترین و زیبا ترین هنر های بکار رفته در این بنا های تاریخی دانست.
در میان این مقبره ی سه گانه، مقبره ی جنوبی بیشترین آسیب را دیده است، به همین خاطر مرمت کمتری هم در این بنا صورت گرفته است و شما هنگامی با این بنا رو به رو می شوید سازه ای 12 ضلع را مشاهده می کنیدف که در درون به 8 ضلع تبدیل می شود، البته این بنا تنها گنبد خود را از دست داده گچ بری های زیبایش به عنوان اولین مشخصه ی معماری مقبره های گنبد را در خود حفظ کرده است. مقبره ی شمالی در میان مقابر گنید سبز از زیبا ترین گچ بر برخوردار است، هرچند که ماهیت گچ بری ها بسیار به هم نزدیک اما شاید طراح های بکار فته در آن و یا حتی هنرمند سازنده ی آن در ظرافت و زیبایی آن بسیار نقش داشته اند.
از دیگر تفاوت های میان این بنا و دو بنای دیگر مقبره های سبز، تاریخ ساخت آن است که در قرن نهم هجری قمری بنا شده است. از دیگر ویژه گی های مشخص این بنا، حک شدن نام حضرت علی بن ابی طالب بر روی دیوار های بیرونی این مقبره است که در کنار تفاوت دیگر این مقبره یعنی آجر کاری های زیبای سقف اش دیدنی و تماشایی هستند.
در هر گوشه از ایران و در شهر های و قسمت های مختلف مناطق این سرزمین، پازل های جدا افتاده از همی وجود دارد، که رشته مختلفی آنها را به هم وصل می کنند و بی گمان، قدرت مند ترین و پر رنگ ترین این رشته ها معماری و هنر های معماری است که بر گرفته از فرهنگ و تمدن این سرزمین که این بار شما و تمامی گردشگرانی که به شهر قم قدم می گذارید، آن را در کنار مقبره های تاریخی گنبد سبز مشاهده می نمایید.
