گوردخمه های اسحاق وند کرمانشاه

سفر معلمی است که درس هایش را گاه آرام و گاه در حادثه و اتفاقی می آموزاند، گاه صبر پیشه می کند و بعضی وقت ها هم آنقدر سریع حرفش را می زند که برای فهمیدن درس هایش باید بارها و بارها آن را در ذهن مرور کرد، اما هرچه هست کلاسی لذت بخش و دیدنی است و دنیای امروز شیفته اش شده. این بار در 2safar در استان کرمانشاه به یکی از راز آلود ترین مکان هایی خواهیم رفت که باورمندی انسان عهد باستان به مرگ را ترسیم می کند، سفری به دنیای مردگان.

پیش تر در معرفی برج خاموشان در یزد، از آئین زردتشتیان برای مردگان گفتیم و اشاره ای هرچند مختصر هم گوردخمه ها داشتیم. گوردخمه هایی که در تخت جمشید و نقش رستم نمونه های از این آئین کفن مردگان در عهد هخامنشی را مشاهده کردیم. این بار در غرب ایران، در استان کرمانشاه به دیدن سه گور دخمه در کنار هم و دور افتاده از شهر های امروزی می رویم. اگر در کنار جاده قدیمی ابریشم به غرب می روید و مسافر مسیر همدان و کرمانشاه هستید و یا از کرمانشاه به سمت بیستون حرکت می کنید، در 20 کیلومتری کرمانشاه به یک جاده ی فرعی می رسید که این جاده شما را به شهری قدیمی به نام هرسین می رساند.

هرسین شهری است که در مرکز منطقه ای باستانی قرار گرفته و کاوش های باستانی بسیاری در اطراف و خود این شهر در طی دهه های اخیر صورت گرفته است. اما برای رسیدن به قدیمی ترین گوردخمه های ایران باید به مسیر روستای اسحاق وند در 25 کیلومتری شهرستان هرسین برویم، در آنجاست که گوردخمه های قدیمی در دل کوه و در نزدیکی روستای اسحاق وند قرار دارند. از جهت این گوردخمه ها را به واسطه ی نام این روستا اسحاق وند می خوانند، البته برخی نام قدیمی این روستا و گوردخمه ها سکاوند می دانند که در ادامه معرفی این گوردخمه نام قدیمی این روستا در یافته های برخی از باستان شناسان را بیشتر می بینیم.

گردشگران و باستان شناسان بسیاری با عطش دیدن چنین اثر باستانی مسیر طولانی و نه چندان هموار این گوردخمه ها را طی می کنند تا بخشی از تاریخ بشر را از نزدیک نظاره گر باشند. این گوردخمه های سه گانه براساس یافته های باستان شناسان متعلق به دوران ماد است ، البته برخی از باستان شناسان مانند هیسفلد آلمانی این گوردخمه های را به دوران هخامنشی منتسب می دانند. امکان تعلق این گوردخمه های به هر دو دوره امکان پذیر است و دلایل متعددی هم برای تائید هر دو نظر وجود دارد و این هیجان دیدن چنین مکانی را بدون شک بیشتر می کند.

اما پیش از آنکه به این آثار تاریخی بپردازیم ابتدا باید بگوئیم که گوردخمه ها بر اساس فرهنگی باستانی به وجود آمده اند، که بزرگان و پادشاهان را پس از مرگ در چنین مکان هایی دفن یا نگهداری می کردند، بر اساس باور های باستانی ، جسد مردگان و فساد جسم آنها نباید باعث آلوده کردن عناصر مقدسی چون، خاک و آب و آتش شوند. از این رو ساز و کار های متعددی در باور های مذهبی باستانی برای تدفین مردگان وجود داشته است. در ایران و در نواحی مختلف به ویژه در مناطق کوهستانی فساد اجساد در برابر نور آفتاب و خوراک پرندگان شدن یکی از روش های مرسوم بوده، که گوردخمه ها به واسطه ی تراشیدن کوه و تزئینات گرداگرد آن برای برخی از خواص و بزرگان انجام می شد.

در ادامه ی معرفی گوردخمه های اسحاقوند در استان کرمانشاه و شهر هرسین به ابهامات موجود در خصوص قدمت تاریخی این مکان رسیدیم و همان طور که گفته شد بسیاری این اثر باستانی را متعلق به حکومت مادی می دانستند و برخی هم آن را باز مانده از دوران هخامنشی می دانند. از این رو، باید به این نکته اشاره کرد که، این مکان در مرکز قلمرو باستانی ماد ها واقع شده و بنوعی در قلب سرزمین ماد قرار دارد.

بر این اساس در اطراف کوه اسحاق وند کوزه ها و ظروفی هم یافت شد که نشانه هایی از حکومت مادی به شمار می رفتند و همچنین دو گوردخمه ی از سه گوردخمه اسحاق وند بدون هیچ گونه تزئین و نشانه ای بسیار ساده اند و تنها یکی از گوردخمه ها دارای سنگ نگاره می باشد، این درحالی است که گوردخمه های هخامنشی دارای تزئینات و نقوش متعددی هستند که قدمت و هویت آن های را بخوبی نمایان می کند. گوردخمه ای که از دامنه ی کوه در سمت راست قرار گرفته، نسبت به دو گوردخمه ی دیگر در ارتفاعی بالاتر قراردارد و عرض آن 10/2 متر است و دو گوردخمه ی دیگر به ترتیب دارای عرضی در حدود 63/1 و 2 متر هستند و هیچ نشانه و نوشته ای مربوط به دوره ی زمانی آن وجود ندارد، اما محل ابهام این گوردخمه ها به واسطه ی گوردخمه میانی است، که دارای نقوش و سنگ نگاره است. در قسمت بالای گوردخمه ی میانی، تصویر فردی به صورت نه چندان واضح با جزئیات حجاری شده، که دستانش به حالت نیایش به سوی آسمان است و لباسی چین دارد بر تن دارد. در مقابل این هم یک آتش دان قرار گرفته، که یک فرد با اندازه ای کوچکتر پشت آتش دان به تصویر کشیده شده است، که او هم دستانش را به حالت دعا به سوی بالا برده است.

هیتسفلد باستان شناس معروف آلمانی با بیان فرضیه ای این گوردخمه را به گئوماتای مغ منتسب دانسته است و نقوش و تصاویر را هم نشانه ای بر مدعای خود عنوان کرده ، همچنین وی براساس یافته های باستانی نام قلعه این فرمانده ی شورشی در دوران داریوش هخامنشی را سکاوند می داند، نامی که اسم قدیمی روستای نزدیک گوردخمه به نام اسحاق وند است، از این رو، سکاوند در طول تاریخ به اسحاق وند تبدیل شده و نام قلعه ی گتوماتا ی مغ یا همان بردیای دورغین بر روی گوردخمه ی متعلق به او گذاشته است و از این رو این باستان شناس گوردخمه ی میانی را متعلق به گئوماتای مغ می داند و قدمت گوردخمه هم به دوران هخامنشی باز می گردد.

هرچند داستان های تاریخی با گمانه ها و شاید های بسیاری همراه هستند ، که با کشف یافته های تاریخی افسانه به تاریخ بدل می شوند، اما می توان در این خصوص اگر و اما های بسیاری را هم وارد دانست، گئوماتایی که به عنوان یکی از فرماندهان شورشی در کتیبه ی داریوش به عنوان یکی از دشمنان اصلی پادشاه هخامنشی یاد شده و تصویر به زیر پا افتادنش در بیستون وجود دارد، آیا پس از مرگ از چنان جایگاهی برخوردار بوده که جسدش را در گوردخمه با سنگ نگاره های تراشیده شده قرار دهند؟! با این وجود ، نمی توان به پاسخی روشن رسید، اما بی گمان چنین مکان تاریخی و راز آلودی برای گردشگران از جذابیت بالایی برخوردار است و ذهن گردشگران را بسوی بخش های از تاریخ باستان باز می کند که برای آنها بسیار هیجان انگیز خواهد بود.

علاوه براین، موقعیت جغرافیایی این منطقه در زاگرس یکی از مناطق زیبای این ناحیه بشمار می رود، مراتع حاصلخیز و زیبا این ناحیه هم بدون شک اوقات لذت بخشی را گردشگران به دنبال خواهد داشت، قدم زدن در میان گندم زار ها، مراتع و دامنه های کوه زاگرس تصاویر ماندگاری را برای گردشگران ایجاد خواهد کرد.