در شهر زنجان و در خیابان ها و محله های این تاریخی این شهر ، گردشگران شاهد بنا های و آثاری هستند که بخش هایی از فرهنگ و تاریخ ایران را در این خطه ی جغرافیایی در برگرفته اند. معماری و هنر های آن را نمی توان تنها ابزاری تزئینی دانست، بلکه از تپه های باستانی و سکونت های انسان های اولیه گرفته تا عمارت ها و برج ها امروزین، معماری بخشی لاینفک از هویت اجتماعی و زندگی ما انسانها بوده و به نوعی مهمترین عنصر برای نشان دادن اطلاعات ارزشمند از یک دوره ی زمانی مشخص، از این رو، بنا های تاریخی در هر دوره ای برای گردشگران از ارزش بالایی برخوردار است، ما در 2SAFAR سعی می کنیم، در کنار معرفی چنین مکان ها و جاذبه های گردشگری بخش هایی از اطلاعات تاریخی و معماری این چنین مکان هایی را هم در اختیارتان قرار دهیم.
عمارت ذوالفقاری یکی از این مکان هاست، بنایی متعلق به اواخر دوران قاجار و نمونه ای دیگر از المان های رایج و مورد توجه در آن دوره ی زمانی، که توسط خانواده ی قدیمی و اصیل ذوالفقاری در شهر زنجان ساخته شده است، اگر با ما در 2safar همراه بوده باشید، به خاطر می آورید که در معرفی مسجد خانم این شهر ، گفتیم که جملیه خانم بانی مسجد از خانواده ی ذوالفقاری شهر زنجان بود و از خانواده های متمول شهر به شمار می رفتند و این عمارت هم خانه ی خانوادگی ذوالفقاری هاست که متعلق به محمود خان ذوالفقاری بوده البته در برخی متون، سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) را بانی عمارت می دانند، اما آنچه که مشخص است، این عمارت زبیا که سالیان دراز مورد بی توجهی قرار داشت، محل سکونت محمود خان ذوالفقاری بوده است.
هنگامی که در مقابل این بنای تاریخی و زیبا قرار می گیرید، به خوبی می توانید هویت معماری رایج و المان های مورد توجه در اواخر دوران قاجار را ببیند. بار ها در معرفی بنا ها و آثار تاریخی دوران قاجاریه به این نکته اشاره کردیم، که در خلال سلطنت پادشاهان قاجار جامعه ایران دست خوش تحولات اساسی قرار گرفت پس از شکست های ایران در جنگ های ایران و روسیه و توجه به چرایی عقب ماندگی ایران از سوی برخی از بزرگان مانند عباس میرزا قاجار، میرزا حسن خان سپهسالار، قائم مقام فراهانی و میرزا تقی خان فراهانی(امیر کبیر) برخی از عوامل اجتماعی و سیاسی ایران را به سمت اروپا و غرب سوق داد که مهمترین نمود آن در معماری و بنای های تاریخی ایران، حضور آرام المان های معماری کلاسیک اروپا بود. به نحوی که در ابتدای برخورد و مراودات سیاسی و فرهنگی میان ایرانیان و فرنگ (اصطلاحی که ایرانیان در گذشته به غرب می گفتند) در ابتدا ابزار و وسایل آنها به بخشی از دکوراسیون خانه های طبقه ی اشراف اضافه شد و به آرامی در اواخر دوران قاجار ما شاهد حضور پررنگ المان های معماری کلاسیک اروپایی در بنا ها و عمارت های ایرانی هستیم. که یکی از نمونه های گردشگران در شهر زنجان می توانند شاهد آن باشند، بنای عمارت ذوالفقاری است، که تنها بنای ساختمان اصلی آن بر جای مانده است، در ادامه ی معرفی این عمارت تاریخی، به معماری و هنر معماری بکار رفته در آن و همچنین کارکرد امروزین این عمارت تاریخی خواهیم پرداخت.
وقتی که در مقابل عمارت کنونی ذوالفقاری می ایستید، با وجود بی عیب و نقص بودن این عمارت تاریخی در نگاه اول انگار درست در وسط خانه ایستادید، و این درست ترین تصوری است که می توان در نگاه اول از این خانه ی تاریخی داشت، نرده های مقابل عمارت کنونی ذوالفقاری که به خاطر کاربری امروزش در آنجا قرار داده شده اند، درست از وسط حیاط عمارت رد می شوتد، درسالیان متمادی بی توجهی و آسیب های مختلفی که به این بنای تاریخی وارد آمد، باعث شد، با کج سلیقه گی مدیران شهر، برای تعریض خیابان طالقانی این شهر، که درست در مقابل قرار دارد، دیوار، سردر ورودی و قسمتی از حیاط عمارت ذوالفقاری را تخریب کنند. در واقع از آن عمارت تاریخی تنها ساختمان اصلی اش بر جامانده و دیگر قسمت های این بنای تاریخی و زیبا در اثر بی توجهی، بهترین هدف برای تعریض فضای های شهری شوند.
معماری ایرانی در هر جا که قرار بگیرد، هنر های متعددی را گرد خود جمع می کند و این هنر ها به واسطه ی دامنه ی گسترده ای که دارند، امکان تلفیق و سازگاری با سبک های مختلف معماری را دارا هستند، از تزئینات گچی گرفته تا کاشی کاری های رنگی و ز یبایی که همچنان تماشایی هستند. یکی از هنر های که در عمارت اصلی ذوالفقاری می توانید مشاهده کنید، لمبه کاری چوبی نقش های زیبایی هستند که در بیشتر قسمت های سقف این عمارت می توان دید. آجر و آجر چینی هم یکی از قدیمی ترین هنر های معماری ایرانی است که در تمامی بناهای تاریخی ایران می توان شاهد آن بود، که این بار در تزئینات و طرح های اروپایی این بنای تاریخی نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
سقف شیروانی این بنا با المان های معماری اروپایی اش آن را در میان بنای های تاریخی شهر زنجان خاص تر کرده که به نحوی که طرح های آجری چینی و شکل و ساختار ستون و طاق های این بنا هم به بخش هایی از المان های اروپایی اش بدل شده اند و در کنار کاشی کاری های زیبای قسمت های پایینی بنا اثر تلفیقی زیبایی را نمایان می کنند که همان طور که بار ها گفته ایم، یکی از المان های اصلی معماری اواخر دوران قاجاریه به شمار می آید. از این رو، با توجه به تمام تلخی های که این بنای تاریخی به خود دیده، خوشبختانه در دهه ی 1370 هجری شمسی، سازمان میراث فرهنگی به کمک این بنای تاریخی آمد و بخش خای کنونی را مورد حفاظت و مرمت قرار داد و در همان سال ها عمارت ذوالفقاری به موزه ی باستان شناسی شهر زنجان تبدیل شد، موزه ای که عنصر اصلی شکل گیری آن مردان نمکی است که در ادامه ی معرفی این بنای تاریخی و زیبا به معرفی سه جسد مرد نمکی کشف شده در معدن نمک چهرآباد در نزدیکی روستای حمزه لو در غرب شهر زنجان خواهیم پرداخت. با ما در این مسیر همراه باشید.
