مدرسه ی خان شیراز

ایران حوزه ی تمدنی است، که در تاریخ کهن اش یکی از قطب های علم ، حکمت و فلسفه ی دنیای قدیم بوده است، در عهد باستان با حمله اسکندر مقدونی و حمله اعراب بسیاری از آثار علمی و فلسفی ایران باستان از میان رفت و از حوزه تمدنی ایران باستان میراث بسیار اندکی به جا ماند.

اما پس از ورود اسلام به ایران، ایرانیان پس از قرن ها سکوت ، به بارور ترین قطب فرهنگی، علمی و فلسفی دنیای اسلام تبدیل شدند و تمدن اسلامی بسیاری از دستاورد های علمی و فلسفی خود را مدیون عالمان ایرانی است. از این رو، در شهر های مختلف مدارس برجسته و فاخری وجود دارد که بسیاری از عالمان دنیای اسلام در این اماکن پرورش یافته اند و این بنا ها امروزه علاوه بر جاذبه های معماریشان برای گردشگران، بخش مهمی از تاریخ و هویت ایران را به گردشگران نشان می دهند.

شهر شیراز یکی از پایتخت ها قدیمی و ازجمله شهر های مهم ایران به شمار می رود و ما در این شهر شاهد یکی از مدارس قدیمی و کهن ایران هستیم که یکی از قطب های فلسفه و حکمت تاریخ ایران و اسلام در این مدرسه پرورش یافت. مدرسه ی خان یکی از مدارس تاریخی و از جمله جاذبه های گردشگری شهر شیراز است.

گردشگران در خیابان لطفعلی خان زند می توانند این مکان دیدنی را ببینند. مدرسه ی خان در سال 1024 هجری قمری در عهد شاه عباس صفوی ساخته شد. اما سازندگان این مدرسه دو تن از مشاهیر نامی عهد صفویه هستند، الله وردی خان و پسرش امامقلی خان سرداران سپاه ایران و حاکمان خطه ی فارس بانیان این مکان علمی به شمار می روند، که ساخت این مدرسه را از سرمایه علمی شان پرداخت کردند.

این الله وردی خان از مهاجرین گرجستانی به ایران بود که در عهد شاه عباس کبیر به فرماندهی ارتش ایران رسید و در جنگ های ایران عثمانی هم افتخارات بسیاری کسب کرد. با سپرده شدن حکمرانی فارس به او، وی در شیراز اقدام به ساخت مدرسه ای برای ترویج علوم و فلسفه کرد و بنوعی این مدرسه دانشگاهی جامع به شمار رفت. با فوت الله وردی خان فرزندش امامقلی خان (مناصب پدربه او داده شد و اوهم در جنگ با پرتغالی ها به پیروزی رسید و سرداری برازنده برای شاه عباس به شمار می رفت) روند ساخت مدرسه ی خان را دنبال کرد و شکوفایی مدرسه ی خان با دعوت و تلاش های امامقلی خان برای بازگرداندن فیلسوف معروف ایرانی ملاصدرا از تبعید به بار نشست و مدرسه ی خان به یکی از قطب های فلسفه و حکمت در تمدن ایرانی – اسلامی تبدیل شد.

محمد فرزند ابراهیم قوام شیرازی از بزرگان شهر شیراز، معروف به ملاصدرا و ملقب به صدرالمتألهین است، او بنیان گذار حکمت متعالیه بود و به دلیل برخی از اختلافات فلسفی از سوی حکومت به روستای کهک تبعید شد. پس از پیروزی امام قلی خان بر پرتغالی ها، او آزادی ملاصدرا را از شاه عباس درخواست نمود و وی را به مدرسه ی خان در شیراز برد. با حضور ملاصدرا ،در مدرسه ی خان علوم حکمت، فقه، ادب، نجوم، حساب، هندسه ، زمین شناسی، جانور شناسی ، گیاه شناسی و شیمی در میان دروس تدریس این مدرسه قرار گرفت و مدرسه خان به یکی از قطب های علمی دنیای اسلام تبدیل شد.

مدرسه ی خان همان طور که گفته شد، شهرتش بیشتر به واسطه ی حضور ملاصدرای شیرازی و تدریس حکمت متعالیه در این مدرسه است اما این مکان را چنان ساخته اند که زیبایی های بصری و معماری اش آن را به یکی دیگر از هنرآفرینی های معماری ایرانی بدل کرده و گردشگران در مدرسه ی خان با یکی از آثار تاریخی متعلق به دوران صفویه رو به رو هستند.

این مدرسه در مساحتی در حدود 5 هزار متر مربع بنا شد و در چهار طرف مدرسه ساختمانی دوطبقه ساخته شد که در این بنا های دوطبقه 100 حجره برای اقامت و تحصیل دانشجویان و طلاب در نظر گرفته شد(که امروزه به دلیلی آسیب های وارد شده به این بنای تاریخی 70 حجره آن باقی مانده است). ایوان به عنوان یکی از عناصر معماری ایرانی در مقابل هر کدام از حجره ساخته شده و نمایی باشکوه و فضایی آرامش را ایجاد کرده است.

هشتی ورودی مدرسه که با هنر کاشی کاری و آجری کاری نمایی با شکوه دارد، اولین بخش از مدرسه ی خان است که گردشگران را مجذوب خود می کند. سقف این هشتی هشت ضلعی با کاشی های معرق و طاقی گنبد دار تصویری چشم گیر در مدرسه ی خان به شمار می آید. با عبور هشتی از طریق دالان به محوطه ی مدرسه می رسیم. فضای محوطه و ساختمان اطراف مدرسه یک فضای تاریخی و آرامش را به گردشگران انتقال می دهد که از این محوطه به تالار ملاصدرا (تالاری که در طبقه ی دوم قرار دارد و ملاصدرا در آنجا به امر تدریس مشغول بوده و به این خاطر به آن را تالار ملاصدرا می نامند ) و کتابخانه مدرسه و بخش های مختلف این بنای تاریخی دسترسی خواهیم داشت.

گردشگران در مدرسه ی خان شکوه هنر معماری ایرانی را به وضوح خواهند دید، که بخش های مختلف نمای بنا و ساختار کل مدرسه را زیبا، با وقار و به یادماندنی کرده است. هنر کاشی کاری با کاشی های رنگی و نقوش مختلف از هنر های پرکاربرد در این بنا است، که در کنار هنر معرق کاری زیبایی دوچندان پیدا کرده است. خطوط اسلیمی و کتیبه های مزین به آیات قرآنی در محوطه و بدنه ی ساختمان هم از دیگر تزئینات بکار رفته در معماری مدرسه ی خان است.

یکی از نکات جالب و بسیار زیبا در مدرسه خان هدفمند بودن اجزای مختلف این اثر تاریخی است که هر کدام از بخش های بنا با نیت به تعداد و شکل خاص تبدیل شده اند به گونه ای که در کاشی کاری موجود در ساختمان می توان نام های خداوند را بر روی گل های کاشی مشاهده کرد و تعداد حجره ها ، طاق ها و ستون های بخش های مختلف هم با نیت به یک عدد مقدس مذهبی ساخته است.

از دیگر نکات قابل توجه وجود کتیبه هایی است که اطلاعاتی در خصوص بنا را به بازدیدکنندگان می دهد از جمله کتیبه ایی که نشان می دهد، پس از زلزله ی سال 1229 هجری قمری این مدرسه توسط تاجر شیرازی به نام حاجی لطفعلی شیرازی بازسازی و مرمت شده یا به مرمت این اثر توسط علی اکبر قوام الملک در سال 1269 هم اشاره دارد. بی گمان این مکان تاریخی یکی از جاذبه های دیدنی در شیراز به شمار می آید که گردشگران از محیط آن لذت خواهند و برد و شناخت بهتری از شیراز ، ملاصدرا و ایران پیدا می کنند.