یکی از مهمترین ویژگی های جاذبه های گردشگری ایران، بنا ها، آثار و مکان های تاریخی است، که به واسطه ی دیرینگی و وسعت سرزمینی این سرزمین جذابیت های بسیاری برای گردشگران خواهد داشت و مانند ریسمانی به هم چسبیده رخ داد ها، رویداد ها و اتفاق های مختلفی از دوره های گوناگون تاریخ ایران را به هم زنجیر می کند و دیدن یک بنای تاریخی در شرق ایران ممکن است شما را به غربی ترین نقطه ی فلات ایران وصل کند و آن هم نه در یک دوره ی تاریخی و با فاصله ی زمانی کم، بلکه شما به سفری می برد که شاید چندین قرن فاصله میان آنها باشد، به همین خاطر دیدن مکان ها و بنا های تاریخی در ایران، جذابیت بسیار زیادی برای گردشگران خواهد داشت.
این بار در سفرمان به شهر بجنور در خراسان شمالی، با بنا های تاریخی متعددی رو به رو هستیم که یک به یک آنها را معرفی می کنیم و از جنبه های مختلف با این بنا ها و شهر بجنورد آشنا خواهیم شد. معروف ترین بنای تاریخی شهر بجنورد عمارت بسیار زیبا و تماشایی به نام عمارت آئینه مفخم است، عمارتی که به لحاظ تاریخی متعلق به دوران قاجاریه است و یکی از فاخر ترین آثار شمال شرق ایران در آن دوره ی تاریخی است و گردشگران بار دیگر در نقطه ای دیگر از این سرزمین کهن، شکوه و زیبایی هنر ایرانی را در میان سازه های آجری و کاشی شده ی بنایی دیگر خواهند دید.
عمارت آئینه ی مفخم به دستور یار محمد خان شادلو معروف به سردار مفخم در شهر بجنورد ساخته می شود، سردار مفخم همان طور که در اسم کامل اش پیداست، یکی از بزرگان خاندان شادلو در شمال شرق ایران بود، که در دوران سلطنت قاجار در ایران و در خلال سلطنت ناصر الدین شاه قاجار به عنوان حاکم نواحی استرآباد،گوگلان، نردین، اسفراین وسبزوار، جارجرم ، جوین و به مرکزیت بجنورد گمارده می شود، تقسیم بندی که شباهت زیادی به ساختار ادارای کنونی خراسان شمالی دارد. سردار مفخم از ایل شادلو بود که از کرد های شمال شرقی ایران به شمار می رفتند.شادلو ها در اصل یکی از اقوام کرد در شمال غربی فلات ایران بودند ، که در نواحی ارمنستان کنونی سکونت داشتند، که در طول تاریخ با توجه به سیاست های مختلفی که در دوره های مختلف تاریخی در ایران اعمال می شد، آنها را مجبور به کوچ اجباری کردند، این اتفاق در دوران نادر شاه افشار صورت گرفت. نادر برای تقویت مرز های شرقی اش، اقدام به انتقال برخی از اقوام و قبایل مرزدار غربی و شمال غربی کرد و با توجه به مرادوات حسنه ای که با آنها داشت، یکی تیره های ایل شدادی را به این منطقه آورد. شادلو ها از کرد ها جنوب قفقاز بودند که به نواحی شمال شرقی ایران آمدند و به همین خاطر همواره بخشی از قدرت حاکم در این ناحیه به شمار می رفتند. از این رو، در دوران قاجار هم همان ساختار قومیتی ادامه پیدا کرد و ناصرالدین شاه قاجار ، یار محمد خان سهام الدوله ی بجنوری را به عنوان حاکم این نواحی انتخاب کرد و او نیز یکی از حاکمان لایق دوران قاجاریه بود.
یار محمد خان را با نام یارمحمد خان شادلو هم می شناسند، وقتی نام بنای عمارت آئینه ی سردار مفخم می شنوید، باید بدانید که این نام معروف ترین اسم این شخصیت معروف بجنوردی است، با ما در ادامه ی مسیر همراه باشید تا با هم این عمارت زیبا را ببینیم.
در ادامه ی معرفی عمارت آئینه ی مفخم که به آئینه خانه هم مشهور است به سراغ جزئیات بیشتر معماری این بنای تاریخی و بسیار زیبا می رویم و بیشتر با آن آشنا خواهیم شد. اما پیش از آن که به سراغ آئینه خانه برویم، باید به این نکته اشاره کنیم، که عمارت سردار مفخم مجموعه ای بنا های تاریخی است، که در یکی از مناطق خوش آب و هوای بجنورد قرار گرفته است، باغ های زیبا نواحی شمال بجنورد از جمله مناطق خوش آب و هوای این شهر به شمار می رفتند که در دوران قاجاریه و در خلال حکمرانی سردار مفخم بر این منطقه، بهترین مکان برای ساخت مجموعه ی مفخم انتخاب شد و به دستور سردار مفخم، بنا های متعددی از جمله عمارت مفخم، آئینه خانه، کلاه فرنگی و حوضخانه در این مجموعه احداث شد، اگر به خاطر داشته باشید در سفر به شهر تهران و معرفی جاذبه های گردشگری اش در 2safar ، مجموعه ی کاخ گلستان را برای شما معرفی کردیم، محوطه ی کاخ های پادشاهان قاجار که نمونه ی فاخر و کمال یافته ای هنر معماری ایرانی است، این مجموعه ی سردار مفخم هم الگوی کوچک تر از همان مجموعه ی پادشاه به نظر می آید و بناها و عمارت های سردار مفخم را می توان کپی برداری کوچکی از آن الگوی باشکوه دانست.که ما برای معرفی جاذبه های گردشگری شهر بجنورد و مجموعه ی مفخم در خان اول به سراغ عمارت آئینه یا همان آئینه خانه ی سردار مفخم رفته ایم و با هم در این مسیر با این بنای تماشایی آشنا خواهیم شد.
اما عمارت آئینه مفخم نیز در همان دوران حکمرانی سردار مفخم و در خلال سلطنت ناصر الدین شاه قاجار ساخته شد. بنای آراسته و با وقار که با نهایت ذوق و هنر چشم نوازی می کند، برای رسیدن به این مجموعه ی تاریخی باید به شمال شهر بجنورد بروید و این مجموعه ی زیبا در خیابان شریعتی قرار دارد. هنگامی که وارد این مجموعه ی می شوید، لحظات لذت بخشی را پیش رو خواهید داشت، نکته مهم اینجاست که برای دیدن زیباهایی تاریخی این محوطه عجول نباشید و به آرامی بخش های مختلف این بنای زیبا را نظاره کنید. عمارت آئینه تجلی با شکوهی از معماری ایرانی است، بازی رنگ ها، تناسب و مهندسی دقیق و ذوقی هنرمندانه این بنای دلنشین را ساخته است و شما می توانید نظاره گر این هنرنمایی با شکوه باشید.
قبل از سخن کفتن از جزئیات هنرمندانه ی این بنا، باید با نام میرزا مهدی خان شقاقی آشنا شوید، میرزا مهدی خان را باید طراح ومعماری بسیاری از بنا های فاخر عهد قجری و ناصری دانست، که در این دوران لقب ممتحن الدوله به او داده می شود، اما یکی از مهمترین لقب های تاریخی این فرد، نخستین مهندس معمار یا همان کلمه ی آرشیتکت به صورت آکادمی در ایران است.
میرزا مهدی خان از خانواده ای وابسته به دربار بود که پس از اتمام تحصیل اش در مدرسه ی دارالفنون، به دستور ناصرالدین شاه، به پاریس اعزام می شود و در آنجا مهندسی معماری می خواند و شهرت اش واد دار بنا های تاریخی مانند مسجد سپه سالار و مجلس ملی است که عمارت سردار مفخم را نیز باید به آن اضافه کرد، که در کنار 2safar با جزئیات بیشتر این بنای تاریخی آشنا خواهید شد.
در ادامه ی معرفی عمارت آئینه شهر بجنورد، گردشگران با ساختمان دو طبقه رو به هستند، که در این دو طبقه در حدود 9 اتاق تعبیه شده و مهمترین بخش این ساختمان هم تالار آئینه است، آینه کاری یکی از هنر های قدیمی و پ تکراری است که در دوره های مختلف تاریخی به کرات در عمارت ها و بنا های تاریخی به کار رفته و یکی از زیبا ترین بخش های هنر ایرانی محسوب می شود. در بسیاری از مجموعه های تاریخی مانند همان مجموعه کاخ های گلستان در تهران که پیش تر 2safar در معرفی جاذبه های گردشگری شهر تهران به آن پرداخت، آئینه کاری های بسیاری رو به رو بودیم، هنری که یکی از المان های هنر معماری رایج در قاجاریه به شمار می آید و در عمارت ها و دیگر بنا های برجامانده از آن دوره ی تاریخی، با آئینه کاری های تماشایی، چشم نواز و جادویی رو به رو خواهیم بود.
تالار آئینه ی عمارت آئینه خانه مفخم هم یکی از نمونه های زیبای این سبک از معماری ایرانی است، فضایی در ابعادی در حدود 3 متر در 8 متر، که دیوار، سقف، طاقچه های و دیگر قسمت های این تالار را با آئینه کاری بسیار هنرمندانه ی آراسته اند، بخشی که هویت اصلی این عمارت به شمار می آید و همان طور که از نام این عمارت پیداست، آئینه خانه را باید قلب این بنا دانست، اما با وجود، برجسته بودن تالار آئینه، بدون شک گردشگران در بخش ها و دیگر قسمت های این خانه ی تاریخی و با شکوه، زیبایی های بسیاری را خواهند دید، هنر های تماشایی که به نظر می رسد در زیر سایه ی سنگین تالار آئینه مانده اند، اما وقتی قدم به عمارت می گذارید، کاشی کاری ها، گچ بری ها و دیگر هنر های معماری بکار رفته در این عمارت زیبایی شان را به رخ می کشند و میهمانان خود را غرق در شادی می سازند. برای درک بهتر زیبایی های این عمارت، ابتدا پلان کلی خانه را بازبینی می کنیم.
مهمترین ویژگی که عمارت آئینه خانه به لجاظ مهندسی و معماری از آن برخوردار است، اهمیت استجاک و سازه ی و پی ریزی بناست، که در هنگام ساخت آن از چوب روسی برای استحکام و ستون گذاری بنا استفاده کرده اند و در این ساختار، مستحکم، تقارن و شکل هندسی سازه مورد اهمیت قرار گرفته است.اما نکاه جالب در خصوص این بنای تاریخی، تاثیرات المان معماری غربی بر روی این عمارت است، اگر به خاطر داشته باشید در توصیف معماری رایج در عهد قاجار بار ها در @safar عنوان کردیم، که در دوره های مختلف تاریخی در خلال سلطنت قاجار، المان های غالب بر معماری متغییر است، در دوره های اولیه المان های معماری اصفهان و الگو های رایج در عهد صفوی را به خوبی می توان در بنا ها و آثار دوران اولیه قاجار مشاهده کرد، اما از دوران ناصری که همان 50 سال سلطنت ناصر الدین شاه بر ایران است، می توان نفوذ المان های معماری غربی را مشاهده کرد که در اواخر دوران قاجار به بالاترین حد خود می رسد.
عمارت آئینه خانه در این میان می تواند نمونه ی عینی تری به شمار آید، میرزا مهدی خان شقاقی، خود یکی از تاثیر گذار ترین افراد متاثر از معماری غربی در ایران است، که نباید از حق گذشته به زیبایی و درایت، این هنر معماری ایرانی و غرب را در آثارش بکار برده است، که در ادامه ی مسیرمان در این عمارت تاریخی با جزئیات بیشتر این موضوع را خواهیم فهمید.
در ادامه ی معرفی عمارت زیبا و باشکوه آئینه یا همان آئینه خانه ی مفخم، به زیبا ترین بخش های این بنای تاریخی می رسیم، قسمت های فوق العاده تماشایی، عرصه بی مانندی از هنر و رنگارنگی فوق العاده، که به نوعی ذهن خلاق ایرانی را در خدمت هنر معماری ایرانی قرار داده و با بکار گیری فنون معماری اروپایی بنایی را شکب داده است، که رنگ و لعاب بی نظیری هنر های ایرانی آ« را منحصر بفرد و تماشایی می کند.هنگامی که در مقابل این عمارت ایستاده اید و از رو به روی درب اصلی آئینه خانه به این بنای زیبا و تماشایی نگاهی می کنید، المان های بارز و گیرای این بنا مهمترین مشخصه های زیبا شناسی و نمادین این عمارت را خواهید دید.
در نمای شمالی عمارت، که نمای اصلی بنا محسوب می شود، ستون هایی قرار دارند، که به صورت نیم دایره ساخته شده اند، یعنی قسمت قوس دار ستون در بیرون از بنا قرار گرفته و بیننده آن ها را به صورت ستون می بیند، در حالی که در فضای داخلی قوس داخلی و دایره ی کامل ستون صاف است و یک ستون نیم دایره در پلان بیرونی بکار برده شده است، یکی از مزیت های این ستون های نیم دایره ای استفاده بهتر و مطلب تر فضای داخلی است. اما این چهار ستون به هوشمندی تمام، به صورت قرینه، در نمای بیرونی کار قرار دارند، اما دو ستون وسط که دارای دو تاج گلدسته ای هستند ارتفاع بلند تری دارند و دو ستون کناری آنها بدون آن تاج گلدسته ای با ارتفاع کمتری به شکلی پله ای مانند در کنار دو ستون وسز نمای شمالی ایستاده اند. در میان دو ستون اصلی در قسمت هم کف، در پوبی و با شیشه های متعدد قرار دارد، و در مقابل طبقه ی اول هم پنجرهی ای طاق دار و بسیار زیبا، حایل میان دو ستون بلند نمای اصلی است، و در بالای این پنجره ی چوبی هم، تاج بسیار زیبایی خود نمایی می کند.
اما این همه داستان پیش روی شما در نمای اصلی خانه نیست، ما بین ستون های بلند با ستون های کوچک هم با همان شکل قرینه ای دو سمت، در طبقه ی همکف و در کناره های درب اصلی، دو طاقچه زیبا برای ایجاد قرینگی و شکل هندسی بنا ساخته شده اند و در بالای آن طاقچه ها و هم پنجره ی چوبی میان دو ستون بزرگ تر، دو پنجره ی کوچک چوبی میان ستون های بلند و ستون های کوچک قرار گرفته که در بالای آنها هم تاج های کوچک تری به نسبت تاج بزرگ میانی قرار دارد. از دیگر جزئیات دیگر این نمای عمارت باید به پنجره های چوبی و کناری عمارت اشاره کرد که عقب تر از فضای ستون ها ی نیم دایره ای ساخته شده اند، اما جذابیت زیبا شناسانه ی این نمای بنای تاریخی را باید در کاشی کاری های زیبا، بی نقص و هنرمندانه ای این بخش از عمارت دانست، کاشی های رنگارنگ، که در پس زمینه ی لاجوردی جادویی و خیال انگیز اند، رنگ های زرد، فیروزه ای، سفید و از مهمترین المان های کاشی کاری های این بخش از عمارت به شمار می آیند، بر روی کاشی کاری های نیم ستون ها هم با خطوط بسیاری زیبا، به خط کوفی، کلمه محمد در حدود 12 بار نیز به کار رفته است. این تنها توصیف بخشی از زیبایی های این نماست و هنوز حرف های بسیاری برای گفتن در خصوص این بنای تاریخی وجود دارد.
یکی از ویژگی های بارز عمارت آئینه خانه یا همان عمارت آئینه ی مفخم، وجود سه نوع کاشی کاری در این بناست، یکی از بومی ترین شکل هنر های معماری را می توان سبک کاشی کاری هفت رنگ دانست، گردشگران و بازدیدکنندکانی که از این عمارت تاریخی دیدن می کنند، می توانند این سبک بسیار زیبا، جذاب و تماشایی را از نزدیک ببنید، کاشی های هفت رنگ یکی از هنر های بومی و صنایع دستی ایران به شمار می آید که پس از خروج از کوره و رنگ آمیزی دوباره از طریق طرح های مشخص و طی مراحل مختلف دوباره تحت حرارت قرار می گیرد و به صورت اشکال منظم و به هم پیوسته ای طرح مورد نظر را شکل می دهد. به طور معمول اندازه ی کاشی های هفت رنگ 15 در 15 و یا 20 در 20 هستند که البته با اندازه ی های دیگری به همین تناسب هم در کاشی های هفت رنگ یافت می شود.
کاشی های معقولی از جمله دیگر سبک های رایج و بسیار زیبایی هستند که در عمارت آئینه خانه قابل مشاهده می باشند، که در ابعاد بسیار کوچکی ساخته می شوند، این سبک از کاشی کاری را متعلق به دوران سلجوقی می دانند که به یکی از سبک های زیبا، رایج و محبوب در معماری ایرانی و اشکال مختلف کاشی کاری بدل شده است. کاشی کاری های اسلیمی هم نوعی دیگر از سبک های کاشی کاری است، که با نقوش تزئینی اشکالی مانند شاخ و برگ گیاهان، و خطوط صاف و منظم را به تصویر می کشد و گاهی این خطوط صاف به صورت پیچیده تری بکار می آیند. البته این سبک در بسیاری از هنر های معماری بکار می رود که در کاشی کاری های عمارت آئینه ی شهر بجنورد پیش روی گردشگران قرار دارد.
پس از دیدن فضای رویایی نمای شمالی و اصلی عمارت، می توان از طریق سه درب ورودی در قسما های شمالی، که درب اصلی به شمار می رود، و در های شرقی و غربی وارد عمارت شد. این درب ها به یک راهرو منتهی می شوند واز طریق آن می توان به طبقه ی اول عمارت رفت، البته در طبقه هم کف چند اتاق وجود دارد، که به نسبت تلار اصلی عمارت، فضا هایی ساده به شمار می آیند در حالی که نمونه های زیبای از گچ بری معماری ایرانی را می توان در این اتاق ها مشاهده نمود، پنجره های چوبی درب چوبی این عمارت در طبقه ی همکف هم از دیگر بخش های تماشایی این قسمت از عمارت آئینه است، در طبقه ی بالا که طبقه ی اول عمارت محسوب می شود، مهمترین بخش خانه که همان تالار ائینه است قرار دارد، البته در کنار تالار آئینه چهار اتاق دیگر نیز قرار دارند و قرار گرفتن در کنار این محیط رویایی ، آنها را از یاد خواهد برد.
درب های چوبی این طبقه با استخوان تزئین شده اند و یکی از عناصر قجری عمارت به شمار می آیند. سقف خانه هم به صورت مشبک چوبی ساخته شده است، که گرما و زیبایی بسیار زیادی به محیط می بخشد. عمارت آئینه دارای سقفی دو پوسته است و این ویژگی امکان زیبایی بخشی بسیاری را به معماران این بنا داده است. با ما در ادامه ی سفر به بجنورد همراه باشید.
