در میانه ی مسیر بازار سنتی سمنان، گردشگران با جاذبه های متعددی رو به رو هستند، جاذبه هایی که هرکدام روایت گر بخش هایی از تاریخ این دیار به شمار می روند، به همین خاطر در ادامه ی آشنایی با جاذبه های گردشگری سمنان و معرفی بازار سنتی این شهر، می خواهیم به یکی از آثار تاریخی بسیار زیبا و قدیمی شهر برویم، در این فضای لذت بخش شاهد روایتی تاریخی و زیبا باشیم و از این مسیر لذت ببریم. برای دیدن جاذبه ی دیدنی و تاریخی باید به بازار علاءالدوله بروید، جایی که پیش تر آن را معرفی کردیم و از گرمابه پهنه هم نام بردیم.
در معرفی فضاها و موقعیت های دیدنی، تاریخی و تماشایی بازار علاءالدوله برای گردشگران، به دو مکان تاریخی اشاره کردیم، یکی تکیه پهنه و دیگری گرمابه ی پهنه، که به سراغ گرمابه خواهیم رفت و علاوه بر بخش ها و معماری جذاب این مکان با کاربرد امروزین این مکان آشنا خواهیم شد، گرمابه پهنه را در نزدیکی تکیه پهنه پیدا می کنید، به طور تقریبی این گرمابه در حد فاصل ورودی مسجد جامع سمنان در بازار علاءالدوله تا امامزاده یحیی است، که به راحتی می توانید در بازار علاء الدوله آن را پیدا کنید.
بر اساس اطلاعات موجود در متون تاریخی، این حمام یا همان گرمابه در قرن نهم هجری قمری توسط خواجه غیاث الدین محمد سمنانی از وزرای دربار تیموری ساخته می شود، و بازار سنتی سمنان را به یک مجموعه ی بزرگ تبدیل می کند، نکته ی جالب در خصوص این گرامابه مانند دیگر بخش ها و قسمت های تاریخی شهر سمنان روایت تاریخی این اثر به گونه ای که می توان رد پای دوره های مختلف تاریخی را در این بنا مشاهده نمود، البته نباید از این نکته غافل شد که مرمت و بازسازی بنا در دوران قاجار بیشترین تاثیر را بر ساختار و هویت کنونی بنا داشته است. این مکان در حدود سال های 1373 مانند بسیاری از حمام های سنتی ایرانی در شهر های قدیمی و تاریخی ایران، به موزه ی مردم شناسی تغییر کاربری داد، البته این یکی از بهترین انتخاب ها و بهترین راه برای حفظ و نگهداری از این بنای ارزشمند و زیبا است که در ادامه مسیر بیشتر از آن سخن خواهیم گفت.
بنای گرمابه ی پهنه در سال 856 هجری قمری در مساحتی در حدود هزار مترمربع ساخته می شود. معماران این بنای تاریخی برای ورودی زنان و مردان دو درب ورودی می سازند، که هر کدام با توجه به طرح های مشخص به لحاظ معماری دارای تفاوت هستند، ورودی این دو بنا از مهمترین بخش های زیبای گرمابه به شمار می آیند، که با هنر کاشی کاری به کار رفته در این قسمت ها، جذابیت بسیار زیبایی برای گردشگران دارد و بسیاری از گردشگران عکس های متعددی در فضای ورودی گرمابه می اندازند. ورودی مردانه دو صفه است، و ماهیت معماری و هنر های بکار رفته در این بخش متعلق به دوران قاجاریه هستند، در دوران سلطنت مظفر الدین شاه، بخش های عمده ای از گرمابه مورد بازسازی قرار گرفتند و دو ورودی این حمام سنتی با سردر هایی زیبا آراسته شدند، که در ادامه مسیر با جزئیات بیشتری از آنها سخن خواهیم گفت.
در ادامه ی آشنایی با حمام پهنه یا همان حمام حضرت، می خواهیم به جنبه های زیبا شناسانه و معماری این بنای ارزشمند و تاریخی بپردازیم و شما را برای دیدن این بنای دیدنی آشنا کنیم، ، هویت که این بنا در پشت ذوق و هنر تاریخی بکار رفته در این مکان، به یکی از ارزشمند ترین بنا های تاریخی سمنان بدل شده و در میان حمام های تاریخی برجای مانده در شهر های مختلف ایران، نمی توان به سادگی از کنار نام حمام حضرت یا گرمابه پهنه گذشت.
اگر با ما در 2safar همراه بوده باشید، گفتیم که این گرمابه تاریخی بنایی متعلق به دوران تیموری است، اما در دوران مظفرالدین شاه قاجار با تغییرات معماری بسیاری رو به رو شد، به شکلی که این بنای تاریخی رنگ بویی قجری پیدا کرد. در دوران فتحعلی شاه سمنان مورد توجه دربار قرار داشت اما در خلال سلطنت طولانی مدت ناصر الدین شاه، سمنان مرکز توجه نبود به همین خاطر بسیار از بنا های تاریخی به شکل های مختلفی در معرض ویرانی قرار گرفتند، یکی از این بنا ها، گرمابه پهنه بود، که با روی کار آمدن مظفرالدین شاه و با تلاش های حاج ملا علی حکیم الهی، مرمت و بازسازی عمده ای در این بنای تاریخی صورت گرفت و ما امروزه شاهد همان کلیت بازسازی شده هستیم. پیش تر در معرفی کلی بنا از قسمت های زنانه و مردانه ی حمام نام بردیم، اما برای گردشگرانی که وارد حمام می شوند، اولین قسمت دیدنی و فوق العاده ی حمام در قسمت مردانه سردر زیبا و جذابی است که با کاشی های لاجوردی خود نمایی می کنند، کاشی کاری زیبایی که شامل کتیبه و سربازان قاجاری است که در بالا و دو سمت درب ورودی مردانه ی حمام پیش روی شماست. شاید به نظر برخی مانند بسیاری از آثار معماری، کاشی کاری هم یک فن و مهارت معماری است اما وقتی در مقابل این درب و سردر می ایستید، هنر و تفاوت آن با فن برای تان پررنگ تر می شود، جذابیت اش، بیشتر و تاثیر روانی و حسی آن قابل لمس تر خواهد بود، و شما خواهید دانست به مکانی زیبا و دلنشین آمده اید و این کوچک ترین اثر هنری است که پس از گذشت نزدیک به یک قرن همچنان تاثیر گذار و موثر است.
پس از درب ورودی هشتی حمام اولین مکانی است که گردشگران وارد آن می شوند، هشتی در حمام های ایرانی با ظرافت های هنری مختلفی همراه است، به ویژه در سقف و نمایی کلی اش آراسته شده و خوش آمد گویی و تلاش معماری برای جذب مهمانان این مکان را می توان حس کرد. پلان کلی حمام ها را می توان در بسیار از چنین مکان هایی مشاهده کرد، دالان و رخت کن مکان بعدی است که به آن می رسید، مکانی که شاه نشین و سکو های دور تا دور میزبان مردم سمنان در گذشته بوده اند و حوضک میام این فضا و سقف قوس دار و زیبایش نیز فضای این مجموعه را لذت بخش تر کرده است، بینه هم نان دیگر این فضاست، محیطی مربعی شکل با ستون هایی هشت ضلعی و هنر معماری ایرانی. در گذشته مردم برای رفتن به گرم خانه باید از میان در عبور می کردند، که هنوز هم پیش روی شما قرار دارد و گرم خانه هم با خزینه های آب گرم و سرد دیگر بخش های گرم خانه ی حمام پهنه هستند و این تنها بخش از روایت ما از زیبایی های این مکان تاریخی است، با ما همراه باشید.
در ادامه ی معرفی بخش های مختلف گرمابه ی پهنه ی سمنان، به خزینه های آب سرد و گرم در گرمخانه ی حمام رسیدیم. البته در گذشته آتشدان حمام که به تون هم نامیده می شود، در معرض دید مردم قرار نداشت، اما امروزه به عنوان بخشی از این حمام در معرض دید گردشگران قرار دارد، اگر به خاطر داشته باشید، در معرفی گرمابه های شهر کرمان، یزد، شیراز و دیگر شهر هایی که در مسیر 2safar به آن رفته ایم، همین ساختار سنتی را دیدم، حمام هایی که در دوره های مختلف تاریخی ساخته شده اند، اما ساختار کلی آن با توجه به فواصل زمانی چند قرنِ، از یک الگو پیروی می کردند. نکته جالب تر اینکه در حمام های سنتی ایرانی به واسطه ی همان گفتمان مردانه قالب در تمام طول تاریخ بشر، محیط ها و مکان مختص به مردان، از فضای بزرگتر، ظرافت هنری و توجه بیشتر برخوردار بوده است که نمی توان دلایل تاریخی و فرهنگی ریشه های این جریان را نادیده گرفت.
به همین خاطر وقتی از حمام آقایان بیرون می آیید و به بخش زنان می روید، با محیط الگو برداری شده از همان پلان کلی حمام های سنتی رو به رو می شوید، اما با یک تفاوت مهم و اصلی و آن هم اندازه و مساحت کلی حمام است، که فضایی کوچک تر را شامل می شود، این کوچکی فضا در بکار گیری هنر ها و نقوش مختلف نیز تاثیر گذار بوده است، به نحوی که در این بخش از حمام پهنه با حجم کمتر و کوچک تری از هنر معماری و عناصر زیباشناسانه ی محیطی رو به رو خواهید شد. در قسمت کوچک تر و زنانه ی حمام هم هشتی و دالان شما را به رخت کن و بینه می رسانند، که البته سقف این بخش کوتاه تر است، میان در نیز شما را به گرم خانه ی حمام و خزینه های سرد و گرم می رساند.
اما باز هم در حمام کوچک تر این معماری و هنر معماری ایرانی است، که مانند نگینی درخشان چهره ای زیبا و تماشایی به محیط بخشیده است، کاشی کاری مهمترین هنر بکار رفته در این حمام تاریخی است، که در کنار آجر کاری و گچ کاری زیبایی اش دوچندان می شود، اما در این بنا مانند دیگر حمام های سنتی، زیبایی تنها بخش پایانی داستان استف جایی شما تنها بیینده ی آن هستید و به دلیل تغییر کاربردی و تعطیل شدن چنین مکان هایی ، با کارکرد اصلی آن آشنا نیستید، مهمترین بخش حمام های سنتی ایرانی کارکرد صحیح و درست آن بوده که آن ها را به یکی از مهمترین بخش های بهداشتی جوامع سنتی بدل می کرد، گردش هوا، نور و مهمتر از همه آب در این حمام ها با مهندسی و دقت بسیار بالایی انجام گرفتند که با معماری و هنر زیبای معماری ایرانی به نمایشگاه های با شکوهی از رنگ و ظرافت تبدیل می شدند، این جمام تاریخی هم با خوش سلیقگی تمام به موزه تبدیل شده که در ادامه ی مسیر 2safar به معرفی آن خواهیم پرداخت و بیشتر از آن سخن می گوئیم با ما همراه باشید.
