قدم زدن در آتن شاید یکی از هیجان انگیز ترین، مسیر های پیاده روی برای گردشگران شیفته تاریخ و هنر باشد، یونان مهد تمدن غرب و سرچشمه بسیاری از هنرهای امروز، مکانی بی نظیر و تماشایی است برای کسانی مشتاق دیدن اولین بنا ها، اولین تئاتر ها، اولین معبد ها و اولین استادیوم ها هستند. در ادامه این سفر هیجان انگیز در آتن و بیرون از دیوار های زمان، می خواهیم باز هم به عهد باستان بازگردیم. اگر به خاطر داشته باشید پیش تر در معرفی جاذبه های گردشگری شهر آتن به معرفی تئاتر اودئون پرداختیم، از جنبه های تاریخی، هنری و معماری این بنای زیبا را برای شما معرفی کردیم و این بار می خواهیم به یک سالن تئاتر دیگر در شهر آتن برویم، سالن تئاتری که دیرینگی تاریخی بیشتری نسبت به اودئون دارد، از ظرفیت بیشتری برخوردار است و می توان آن را اولین سالن تئاتر جهان نامید، تئاتر دیونیسوس در شیب دامنه ی جنوبی آکروپولیس، مقصد بعدی ما در آتن است، مشتاقانه شما را به دیدن این بنای تاریخی دعوت می کنیم.
تئاتر با بسیاری از المان های اساسی اش در آتن جوانه زده و این شهر میزبان اولین نمایش های تئاتر گونه بوده است، به همین خاطر، براری دیدن اولین سالن تئاتر، نیز باید به سراغ همین شهر برویم و بدون شک تئاتر دیونیسوس اولین سالن تئاتری است که در آتن پا گرفت. بر اساس شواهد تاریخی و کاوش های باستان شناسان، این بنای سنگی، متعلق به قرن چهارم پیش از میلاد است، اما در متون تاریخی از سالن تئاتری به نام دیونیسوس در قرن ششم پیش از میلاد نام برده اند، اما این فاصله زمانی دو قرن، از نزدیک بسیار دور به نظر می آیند، اما این موضوع را می توان در بررسی تاریخی مان مورد بررسی قرار دهیم و شما به عنوان گردشگران شهر آتن با دیدن این بنای تاریخی از پیشینه ی تاریخی این بنا نیز باخبر باشید.
برای روایت داستان این سالن تئاتر ابتدا باید از تئاتر سخن بگوئیم، بر اساس اطلاعات موجود، فرقه ای در حدود سال های 580 پیش از میلاد در یونان و آتن وجود داشت که به اجرای نمایش می پرداختند، این گروه نام خود را به واسطه ی یکی از ایزدان اساطیر یونانی دیونیسوس گذاشته بودند، دیونیسوس در میان اساطیر یونان، ایزد شراب، کاشت انگور، قداست می، حاصلخیزی طبیعت، جشن های مقدس، و نماد هنر در یونان باستان بود، به همین خاطر، بهترین انتخاب برای یک گروه نمایشی در سال های 580 پیش از میلاد محسوب می شد. اولین اجرای این گروه در آگورای باستانی آتن(که پیش تر در سایت 2safar آن را معرفی کردیم) برگزار شد، اما بر اساس اطلاعات تاریخی یک رخداد تلخ و فروریختن صندلی های نمایش باعث تعطیلی کوتاه مدت اجرا های نمایشی شد، اما این به معنای کنار رفتن آن نبود.
دیونیسوس ها برای ادامه اجرای نمایش هایشان به دامنه ی شیب دار آکروپولیس رفتند، تا بینندگانشان بر روی شیب کوه نشسته و شاهد نمایش های آنان باشند و این سر آغاز داستانی پرهیجان در تاریخ بشر شد. از این رو، آن فاصله زمانی دوقرن، میان اجرا های تئاتر دیونیسوس تا ساخت ساختمان کنونی تئاتر را می توان توضیح با ما در ادامه ی این سفر تاریخ همراه باشید.
در ادامه مسیر سرگذشت تئاتر دیونیسوس به عنوان یکی از جاذبه های دیدنی و تماشایی آتن، باید به نمایشنامه ها و متون تاریخی برجامانده از یونان باستان اشاره کرد، روایت این خط تاریخی را بهتر به ما نشان می دهد. پس از انتقال به دامنه ی آکروپولیس، پس از چندی سازه های چوبی برای تماشاچیان ساخته شد، ستون هایی سنگی در محل اجرای نمایش ها گذاشته شد و سالن تئاتر کوچک ابتدائی و بسیار مختصر شکل گرفت. اما با ورود به قرن پنج ، آتنی به آرامی شاهد ظهور بنایی سنگی و شکل گیری تئاتر دیونیسوس شدند. هرچند در دوره های زمانی مختلف این مکان شاهد تغییرات مختلف بود اما مهمترین ویژگی این بنا، برگزاری جشن ها و مراسم های هنری در این مکان بود، به شکلی که به بخشی از هویت یونان تبدیل شد، بسیاری از تئاتر ها، کمدی ها، تراژدی های معروف در یونان باستان در این بنا به اجرا در آمد و بنوعی شروع تازه ای در هنر تئاتر بود.
با ساخته شدن دیوار های شرقی، غربی، شمالی و ساخته شدن سالن ها و صندلی، سالن تئاتر دیونیسوس به پلان کلی که از این سالن در دست ماست نزدیک تر شد، در حدود سال 404 پیش از میلاد، تئاتر دیونیسوس دوباره مورد بازسازی قرار گرفت، به نحوی که ظرفیت این سالن تداتر به حدود 17 هزار نفر رسید. لیکورگوس، قانون گذار معروف یونان در این دوره ی تاریخی و ساخته شدن سازه ی سنگی تئاتر دیونیسوس نقش بسزایی داشت، بسیاری از بخش ها و قسمت های این سالن تئاتر با شکوه در این دوره ی تاریخی ساخته شد. در این دوره ی تاریخی بود که آثار نویسندگان بزرگان یونان باستان مانند، ایسخولوس، اوریپیدس و سوفوکل در تئاتر دیونیسوس به اجرا درآمد.(نمایش نامه های این آثار اجرای آنها در این تئاتر را روایت می کنند).
نکته جالبی که در خصوص این دوره تاریخی در متون تاریخی وجود دارد، بنای ساختمان صحنه است، ساختمانی دوطبقه، با صحنه ی چوبی پیش رو، که قابل جابه جایی بود، و سه دربت اصلی پیش روی سالن ، امکان تردد بازیگران در هنگام اجرای تئاتر را ممکن می ساخت. در بسیاری از نوسته های تاریخی از این بنا به صورت یک کاخ نام برده اند، ساختمانی زیبا و شکیل که فضای و تزدینات آن مانند معابد و کاخ ساخته شده بود، گلدان های با نقاشی های باشکوه، ستون هایی سنگی و زیبا این ساختمان را آراسته بود. از دیگر بخش های جذابی که در تئاتر دیونیسوس به اجرا در آمده می توان به کنسرت های آواز اشاره کرد که در بسیاری از کتاب های تاریخ و به آن اشاره شده است.
تئاتر دیونیسوس در دوران شکوه عظمت یونان اثری فاخر بود و تاثیر بسزایی در شکوفایی فرهنگی و هنری تمدن یونان داشت، به شکلی در قلمرو یونان سالن تئاتری گوناگونی ساخته شد. در واقع هنگامی که به خرابه های سنگی تئاتر دیونیسوس قدم می گذارید، باید به این نکته توجه داشته باشید، که به مکانی رفته اید، که روزگاری باشکوه ترین سالن تئاتر جهان بوده است. با ما در ادامه ی این مسیر همراه باشید تا بیشتر با تئاتر دیونیسوس آشنا شویم.
اگر بخواهیم پلان، شکل و ساختار کلی تئاتر دیونیسوس توصیف کنیم بدون شک تصویر ذهنی روشنی تر از این مکان تاریخی خواهید داشت. اگر به عکس های بقایای تئاتر دیونیسوس نگاهی انداخته باشید، یک پلان نیم دایره ای را خواهید دید، که در یک طرف سکو های سنگی در زاویه شیب دامنه ی آکروپولیس قرار دارد و این سکوها به شکل پلکانی بالا می روند، به صورتی که مانند یک گل شکفته، هرچه دامنه ی با لا تر می رویم، به قطر نیم دایره اضافه شده و میدان سکو ها و چیدمان صندلی های سنگی بیشتر می شود. در این جا شکل و زاویه دید سکو ها نیز به سوی فضای مرکزی است، فضایی مه در میانه ی خالی است و درست در جایی که به نیم دایره می رسد، حد فاصلی ایجاد می شود و نیم دایره ی تماشاچیان به پایان می رسد، همان طور که پیش تر نیز گفته شد، در مقابل سکوی تماشاچیان بنایی قرار داشته، که بیشتر شبیه به یک کاخ و یک معبد بسیار زیبا بوده است، در این ساختمان دوطبقه سکوی محل اجرای نمایش وجود داشته است و پیش از آن نیز صندلی های سنگی وجود داشته که تنها بقایای شکسته ی شان در مکان کنونی تئاتر دیونیسوس قابل مشاهده است.
در دوران شکوه یونان باستان در مقابل جایگاه و سکوی نمایش برای بزرگان صندلی های وجود داشت، اما در دوران تسلط رومی ها بر آتن، تغییرات اندکی در ساختار و شکل این بنا ها داده شد و صندلی های سنگی بزرگی رای حضور امپراتور روم ساخته شد. در دوره های مختلف این صندلی های تزئینات بیشتری پیدا می کردند و جایگاه بزرگان و امپراتوران برجسته و خواست تر به نظر می رسید. و میدان کوچک مرکز تئاتر نیز با سنگ مرمر پوشیده شد.
این میدان در مرکز تئاتر با چند پله به محل قرار گیری بزرگان می رسید، از این محوطه هم از طریق دو پلکان کناری به روی ارکستر یا همان سن می رسید، در آنجا سن از طریق درب به داخل ساختمان دو طبقه ی پیش روی گردشگران منتهی می شد . ساختمان پیش روی تماشاچیان نیز با تزئینات و هنر معماری یونانی و رومی آراسته شده بود. روزگاری در این ساختمان دو طبقه، اولین گریمو های دنیای تئاتر بازیگران را روانه ی صحنه می کردند، طراحان صحنه پیش از آغاز تئاتر و اجرای برنامه صحنه مورر نظر را ایجاد می کردند. بدون شک حضور در این تئاتر برای علاقه مندان به دنیای هنر و به ویژه تئاتر جذابیتی فراموش نشدنی دارد، با این حال هنگامی که رومی ها وارد آتن شدند، علاوه بر تغییرات جزئی و افزدون صندلی های متعدد، میدان مرکزی را بزرگتر کردند، حد فاصل اش را سکوی های تماشا چیان را بیشتر کردند و برخلاف نمایش نامه های تراژیک و معروف یونان باستان، این میدان را به عرصه توجش و خونریزی نبرد گلادیاتور ها بدل کردند، دیگر یک نمایش نبود و مرگ و زندگی واقعی در این میدان به تصویر کشیده شد. آخرین باز سازی و مرمت این بنا در دوران باستان هم به دوران هادریان باز می گردد، با ظهور امپراتوری بیزانس و رواج مسیحیت در قلمرو امپراتوری، تئاتر دیونیسوس به دست فراموشی سپرده شد و یا بهتر است بگوئیم، برای فراموش کردن، باور ها، اعتقادات و سنت های باستانی یونان مجبور به سکوت و درنتیجه فراموش شد. پس از بیزانسی های مسیحی نیز، ترکان مسلمان مجالی برای زنده شدن هویت یونانی ایجاد نکردند و این بنای تاریخی برای سالیان متمادی در فراموشی آسیب های جبران ناپذیری دید.
با سقوط حکومت عثمانی در آتن و کل یونان و پیروزی جنبش استقلال طلبی این کشور، هویت یونانی در قالب بنا و مکان های باستانی متعدد این سرزمین توانستند چهره ی در خاک خفته ی شان را بیرون آورده و پس از قرن ها فراموشی و سکوت، حضور خود را فریاد بزنند، یکی از مهمترین بنا های فرهنگی و هنری جهان غرب، همین تئاتر دیونیسوس بود که در قرن نوزدهم اولین کاوش های گروه های باستان شناسی انجام شد، قسمت های زیادی از این مکان در زیر خاک قرار داشت و ساختمان زیبا و سن مقابل تماشاچیان ویران شده بود، ستون ها بر زمین افتاده بودند، دیوار های تخریب شده بودند، اما همچنان این بنا را می توان اثری زنده و بنایی خاطره دانست،در قرن بیستم نیست کاوش های باستانی ادامه پیدا کرد، اما روند نوسازی در این مکان در نظر گرفته نشده بود. در دهه های اخیر گفته می شود دولت یونان سعی دارد تا این بنای با شکوه را بار دیگر سرپا کند.
در بسیاری از متون تاریخی و معماری یونان باستان از تئاتر دیونیسوس یاد شده، اما نکته جالبی که در این متون به چشم می خورد، اهمیت و محبوبیت این سالن تئاتر است، رقابت تماشاچیان برای حضور در این سالن و دیدن نمایش هایی که در آن دوره ی تاریخی در این جا به نمایش در می آمد، قابل توجه بوده است و از سوی نویسندگان نیز باز تاب پیدا کرده است، به همین دلیل هم تعداد جشنواره ها و اجرا ها در این تئاتر به شدت افزایش پیدا می کند. از جمله ویژگی هایی که برای این بنای تاریخی عنوان کرده اند، بازتاب صدا به صورت بسیار مناسب برای تمامی کسانی است که قدم به این تئاتر گذاشته بودند، در دنیایی مه تکنولوژی انتقال صدا به شکل امروزی اساس وجود ندارد و اما هنر معماری تئاتر دیونیسوس، به گونه ای است، که بر اساس طراحی صورت گرفته، چیدمان صندلی و موقعیت بنا به گونه ای بوده است که امکان شنیدن صدا به صورت شفاف و با کیفیت مطلوب باری تمام گردشگران وجود داشته است، از این رو می توان محبوبیت این بنا چه در اجرا و چه در نمایش را به این نکته مرتبط است.
با همه این اوصاف، برای گردشگرانی که به این مکان قدم می گذارند، تئاتر دیونیسوی جذابیت های تاریخی، فرهنگی، هنری و اجتماعی بسیاری خواهد داشت، به شما توصیه می کنیم، هنگامی به این مکان قدم گذاشتید، لحظه یا بر روی سکو ها و صندلی های سنگی این مجموعه بنشینید و تماشاگر ظهور و سقوط امپراتوری ها و تمدن ها باشید. یونان با آنها همه تمدن غنی جای خود را به رومیانی می دهد که تنها وارثان بخش های از تمدن یونانی هستند، اما آنان نیز با همه قدرت و شوکت شان باز هم از صحنه ی روزگار کنار رفتند، حکومت ها و قدرت های بسیاری به آتن آمدند و رفتند. اما در میان تمام آثار و بنا ها و در میان سنگ های و کتیبه ها و مجسمه ها، هنر و فرهنگ از معدود المان های انسانی هستند که هرگز خاموش نمی شوند. شعله ای که در تئاتر دیونیسوس روشن شد، امروزه در اشکال مختلف در تمامی نقاط دنیا حضوری پررنگ دارد و شاید این مهمترین نکته سفر به این مکان باستانی است.
