در شهر های تاریخی و قدیمی ایران، بناهای تاریخی مشابه بسیاری را خواهید دید، آثاری که جزء فاخر ترین جاذبه های گردشگری آن شهر ها به شمار می آیند، اما هر کدام از این بنا های مشابه دارای هویتی خاص هستند که بر اساس المان های معماری ، ساخت، ساختار قابل تفکیک می باشند. یکی از این بنا ها، مساجد جامع و اصلی شهر های ایرانی است، که بدون شک بخشی از هویت تاریخی آن شهر ها به شمار می آیند. در شهر ارومیه هم به واسطه ی دیرینگی تاریخی این شهر، گردشگران با مسجدی قدیم و تاریخی رو به رو هستند که آن را با نام مسجد جامع می شناسند. بنایی که جدا از ماهیت مذهبی و اعتقادی اش، اثری باشکوه از دوره های مختلف تاریخی است.
چرا که مسجد جامع ارومیه هم مانند بسیاری از مساجد تاریخی ایران در دوره های مختلفی از تاریخ ساخته، مرمت و بازسازی شده است و گردشگران رد دوره های متنوعی از تاریخ ایران را بر پیکر این چنین بنایی هایی شاهد خواهند بود. برخی بر این باورند، که این مسجد در ابتدا آتشکده ای زردتشتی بوده که قدمت تاریخی اش به امپراتوری ساسانی می رسد و پس از حضور مسلمانان در ایران و رواج یافتن، دین اسلان، بر روی خرابه های آتشکده سنگ بنای مسجد گذاشته می شود. در دوران سلجوقی که به نوعی شکوفایی معماری ایرانی و اسلامی به شمار می آید، مسجد جامع ارومیه هم ساختار و هویت اصلی خود را پیدا می کند و در دوران ایلخانی بخش های مختلفی به مسجد اضافه می شود به همین خاطر با توجه به حضور برخی از المان های معماری رایج در یک دوره ی خاص این مسجد تاریخی را متعلق به آن دوره می دانند، اما این در حالی است، مسجد جامع ارومیه مانند خود شهر و خود این سرزمین پهناور، عرصه ی بی نظیری از تاریخ است، عرصه ای که مسافران می توانند در هر گوشه و کناری از آن خط و ربطی از یک دوره ی تاریخی را مشاهده کنند و این نکته هیجان انگیز تر بخش سفر به شهرهای قدیمی ایران مانند ارومیه است.
مسجد جامع ارومیه در خیابان اقبال قرار گرفته ، جایی که در قلب بافت سنتی شهر به شمار می آید و بازار به عنوان یکی از المان های معماری شهری درست در کنار مسجد جامع قرار گرفته است، گردشگران از سه مسیر در بازار قدیمی ارومیه می توانند خود را به مسجد برسانند، مسیری که اهمیت و ارتباط دو طبقه و قشر اجتماعی سنتی ایران یعنی بازار و مذهب را نشان می دهد، که در تحولات سیاسی ایران هم بسیار موثر بودند.
تاریخ و دیرینگی این بنای تاریخی را متعلق به قرن هفتم هجری قمری می دانند، البته این سندیت به واسطه ی کتیبه های موجود در مسجد است که بر اساس نمود های هنر بکار رفته در این مسجد می تواند حضور پررنگ المان های معماری رایج در عهد سلجوقیان را مشاهده کرد. گچ بری های زیبا، ستون بندی های بی نقص، طاق های تماشایی و دیگر تزئینات بکار رفته در مسجد جامع از قرن هفتم را باید به تاثیرات دوران سلجوقی مرتبط دانست. در این مسیر با هم قدم باشید تا مسجد جامع ارومیه را بیشتر بشناسیم.
در ادامه ی معرفی مسجد جامع ارومیه شما را به جنبه معماری و زیبا شناختی این بنای تاریخی بیشتر آشنا می کنیم. مسجد جامع ارومیه دارای پلانی مستطیل شکل است و از صحن مسجد دارای دو ورودی است، که به بازار قدیمی و راسته ی سنگ فروشان ارومیه متصل است. این مسجد در طول سالیان متمادی بار ها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و بخش هایی قدیمی تر این مسجد بارها هویت معماری اش را از دست داده است، اما قسمت اصلی مسجد با هویت هایی مشخص ، همچنان سرپا هستند. یکی از صلی ترین قسمت های مسجد جامع ارومیه شبستان گنبد دار و مربع شکل مسجد است. این قسمت که از قدیمی ترین بخش های مسجد به شمار می آید، با ساختاری تماشایی و جذاب برای گردشگران جذابیت بسیار زیادی دارد، این شبستان مربع شکل است، که بر روی جزر های سنگی بنا شده و طاق نما های زیبایی این شبستان زا بخش های دیدنی آن است در مجاورت این شبستان تالار چهل ستونی قرار دارد که بسیاری بر این باورند که این بخش شباهت زیادی به معماری ساسانی دارد. آجر و سنگ مهمترین مصالح بکار رفته در شبستان مسجد که با ملات گچ و خاک شکل گرفته است.
در این قسمت مسجد نمود های هنر عهد سلجوقی به چشم می خورد، گچ بری های زیبایی این شبستان از جمله اجزای هنری مسجد جامع است. یکی از قسمت های زیبا و تماشایی در شبستان مسجد جامع محراب گچ کاری شده و جادویی است، که کارشناسان و متخصصان باستان شناسی آن را اثری متعلق به دوران ایلخانی می دانند، محراب با گچ بری های خیره کننده و نوشته هایی به خط کوفی چنان تماشایی و زیبا ست که خود اثری جذاب برای گشاندن گردشگران به این مکان است. گچ بری های بی نقص، ظریف و هنرمندانه محراب مسجد جامع ارومیه از جمله نمونه های خاص و تماشایی چنین محراب هایی است.
کتیبه های گچ بری شده در کنار پنجره های و طاق نما ها هم از جمله آثار زیبای این شبستان است، همان طور که عنوان شد، شبستان مسجد دارای 6 طاق نماست، که این طاق نما ها به زیبایی هرچه تمام تر با گچری بری های باشکوه آذین شده اند و در حاشیه ی آنها هم کتیبه هایی وجود دارد که شمایلی زیبا به مجموعه ی شبستان بخشیده اند.
در چهل ستون اشاره شده در کنار شبستان، طی کاوش های باستان شناسان، آثار متعددی از دوران ایلخانان کشف شد که هر کدام از آنها دارای ارزش تاریخی بسیار زیادی هستند. در بخش دیگری از مسجد جامع ارومیه می توان آثار دوران زندیه را هم مشاهده کرد، که در حجره های مسجد بر جای مانده اند . اما مهمترین مشخصه ی بنا مسجد جامع ارومیه، گنبد آجری است که بر روی شبستان قدیمی قرار گرفته و نمایی بسیار فاخر و زیبا را به مسجد بخشیده است.
مساجد قدیمی و بنا های تاریخی دارای فضا و محیطی هستند که فارق از زیبایی ها و جزئیات هنری شان برای گردشگران لذت بخش خواهند بود، مسجد جامع هم با توجه معماری بکار رفته در آن تاثیر روانی بسزایی ایجاد می کند، تاثیری زایده ی هنر و هویت فرهنگی ایرانی است که مهمترین ستون هویتی این سرزمین به شمار می آید و امروزه بهترین جذابیت فرهنگی و تاریخی ایران است.
