اگر در شهر زنجان به دنبال یک مکان خاص و منحصر به فرد و البته تاریخی می گردید، رخت شوی خانه ی این شهر بهترین انتخاب برای شما خواهد بود. در شهر های مختلف ایران که تاکنون برای شما معرفی کرده ایم و در میان بنا های تاریخی آنها از مکان عمومی متعددی دیدن کردیم اما بنایی با کارکرد اینچنین را ندیده ایم، از این رو، گردشگران در شهر زنجان با بنایی خاص رو به رو هستند، که بدون شک دیدن آن یکی از قسمت های تماشایی سفرتان خواهد بود.
در برخی از کشور مانند انگستان برخی کلیسا ها و مکان هایی خاص وجود دارد که در گذشته بسیاری از امور عمومی و عام المنفعه مانند شست و شویی ملافه های امکان دیگر را بر عهده داشت یا مانند دوبی گات در شهر بمبئی (این مکان یکی از دیدنی ترین مکان های شهر بمبئی است و شما برای آشنایی با این مکان تاریخی و تماشایی می توانید به سایت 2safar مراجعه کنید که پیشتر در این سایت معرفی شده است) با 140 سال قدمت توسط اتحادیه کارگری رخت شویخانه های بمبئی احداث شد. در ایران هم، رختشویخانه ی شهر زنجان یکی از نادر ترین نمونه هایی است که با آن رو به رو هستید، مکانی وسیع و تماشایی که در نوع خود اثری بی نظیر و تماشایی به شمار می رود.
رختشوی خانه زنجان اثری متعلق به اوایل دوران پهلوی اول است، هرچند که هویت معماری این بنا را بر اساس المان های مشخص معماری اش متعلق به اواخر دوران قاجار می دانند. با تغییرات اداری در شهر زنجان علی اکبر توفیقی که او را علی اکبر خان می نامیدند، رئیس بلدیه و اولین شهردار شهر زنجان شد. او با توجه به اقبال عمومی و درایت اش، اقدان به ساماندهی شهر و اجرای پروژه های عمرانی در زنجان کرد، که این رختشوی خانه یکی از ابنا های ساخته شده توسط علی اکبر خان بود.
بر اساس اطلاعات موجود در خصوص این بنا، دو معمار به نام اکبر و اسماعیل، که نام آن ها را با توجه به مهارت شان مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل بناء ثبت کرده اند، در سال 1307 هجری شمسی از سوی شهرداری زنجان مسئول اجرای طرح رخت شوی خانه شدند. در برخی منابع ساخت این مکان را به واسطه ی سردی هوا و سختی شست و شوی رخت ها توسط خانم ها در آن دوره ی تاریخی عنوان کرده اند و این در حالی است، در بسیاری دیگر از نقاط ایران و دیگر مناطق دنیا، شرایط اقلیمی دشوار تر، منابع آبی محدود تر و سختی های بیشتری نیز وجود داشت، اما تاثیر علی اکبر خان توفیقی برای ساخت اثری فاخر که در خدمت عموم مردم باشد، باعث و بانی ساخت این مکان شد.
رخت شوی خانه امروزه اهمیت کاربردی خود را از دست داده و شاید بسیاری از گردشگران اهمیت و حس این مکان را درک نکنند و تنها به واسطه ی قدمت تاریخی، زیبایی معماری و کارکرد امروزی اش به سراغ این مکان می روند، اما اگر با کوچک ترین تلاشی می توان حداقل اهمیت اجتماعی و عمومی این بنای را درک کرد و شاید بتوان اندکی از حس خوش آیند مردم آن دوره ی تاریخی را لمس نمود، با این حال برای دیدن این و دیدن بخش های مختلف آن باید به بافت تاریخی و قدیمی و خیابان سعدی شهر بروید. با ما همراه باشید تا بیشتر شما را با این مکان تاریخی آشنا کنیم.
بازدید ما در رخت شوی خانه زنجان همچنان ادامه دارد، البته این مکان دیگر کاربرد قدیمی خود را سالیان متمادی است که از دست داده و در دهه های گذشته با متروک شدن این مکان، مسئولان شهر زنجان این بنای منحصر به فرد را به موزه ی مردم شناسی شهر زنجان تبدیل کردند و این بنا علاوه بر حفاظت مورد استفاده ی مجدد قرار گرفت و این بار معرف بخشی از تاریخ، فرهنگ و هویت زنجان شد.
اما پیش از پرداختن به موزه ی مردم شناسی، باید دومین ویژگی بارز این بنا، که معماری و ساختار سنتی آن است، اشاره کرد، اولین ویژگی این مکان ماهیت رخت شویی خانه ی عمومی اش بود که در نوع خود منحصر به فرد به نظر می رسد، اما معماری این بنا همان طور که پیش هم به آن اشاره کردیم، نمونه ای معماری ایرانی که در شکلی دیگر خود را نمایان می کند. بر اساس المان های معماری موجود در این بنا، هویت معماری رخت شوی خانه را باید به معماری رایج در دوران قاجار نسبت داد، هرچند که این بنا یکی از اماکن ساخته شده در دوران پهلوی اول است. طاق ها، آجری کاری، ستون ها، نورگیر ها و .... رخت شوی خانه هر کدام در نوع خود امروزه اثری هنری در معماری به حساب می آیند و این درحالی است که بخش از سبک کاری معماران آن دوره ی تاریخی بوده اند. در داخل حیاط گردشگران و بازدید کنندگان می توانند شکل و پلان کلی این رخت شوی خانه را ببینند، یک قسمت ساختمانی است که امورات این مجموعه را ساماندهی می کرده و بخش دیگرش هم، ساختمان اصلی رخت شوی خانه است. مخزن آب هم بخش دیگری است که امروزه به نمایشگاه تبدیل شده است. رخت شوی خانه زنجان تنها یک ساختمان با معماری سنتی نیست، بلکه بر اساس المان های معماری ایرانی در بکار گیری اجزای مختلف بنا، پرهیز از بیهودگی نفش کلیدی دارد و در این جا، معماری ایرانی با قوس ها و ستون های زیبایش در ساده تر کردن بنا و امکان تردد و مدیریت رخت شویی خانه را فراهم کرده و این یکی از مهمترین ویژگی های معماری این بنای تاریخی است.
سالن اصلی با 11 ستون و با عرض تقریبا 7 متر در طول 62 متر نمایی بسیار زیبا دارد، این 11 ستون به طور قرینه قرار گرفته اند، حوضچه ها و مجاری آب در حد فاصل حوضچه ها هم به خوبی مشخص هستند. در سیستم رخت شوی خانه ی زنجان طبقه بندی لباس ها و و ظروف یکی ازکلیدی ترین نکات این مجموعه است، که با حوضچه ها و مجاری مختلف لباس کثیف، آلوده به بیماری ، لباس های صرفا برای آب کشی و ظرف ها به تفکیک مشخص هستند و این بخش بندی های صورت گرفته برای گردشگران تماشایی و جذاب خواهد بود.
یکی از مهمترین ویژگی های در این موزه می توان شاهد، اهمیت نظاوت و پاکیزگی عمومی در فرهنگ ایرانی است، که در این مکان بیشتر خود را نشان می دهد، از سوی دیگر ، آداب شست و شوی اسلامی در این مکان به خوبی فراهم بوده و این نکته را می توانید در این مکان شاهد باشید، به همین خاطر، تبدیل شدن این مکان به موزه ی مردم شناسی شهر زنجان بعهترین انتخاب بوده که در ادامه به موزه ی مردم شناسی و بخش های مختلف آن خواهیم پرداخت.
در ادامه معرفی رخت شوی خانه ی شهر زنجان به کارکرد امروزی این بنا و مجموعه ی تاریخی و بی نظیری می پردازیم، در دهه ها گذشته با توجه به متروک شدن رخت شوی خانه ی قدیمی، شهرداری شهر زنجان به عنوان متولی این مجموعه به همکاری و هماهنگی سازمان میراث فرهنگی موزه ی مردم شناسی شهر را در یان مجموعه راه اندازی کرد و در غالب این موزه نمایشگاه مختلف دائمی و غیر دائمی از محصولات صنایع دستی زنجان نیز در مجموعه رخت شوی خانه برگزار می شود.
انتخاب این مجموعه تاریخی و البته منحصر به فرد، مانند ساخت خود این بنا هوشمندانه و درست بود. موزه های در هر کجای دنیا که باشند، ویترین تمام نمایی از برش های مشخصی از هویت فرهنگی ، تاریخی، اجتماعی و قومی یک شهر و یک کشور هستند. از این رو، در هنگان بازدید گردشگران از جاذبه های گردشگری شهر های مختلف، موزه های همواره مورد توجه قرار دارند و در شرق و در این سرزمین کهن، با توجه به تنوع و تکثر و فرهنگی، هویتی ، قومی و تاریخی شهر های گوناگون ایران، از آداب و رسوم مختلف ، از رفتار های اجتماعی متعدد در کنار تکثر رنگ ها در پوشش، لباس و سبک های مختلف آن برخوردارند و به همین خاطر موزه های مردم شناسی ایران جذابیت بسیار زیادی برای گردشگران خواهند داشت.
این درحالی است، که در کنار تنوع این هویت های فرهنگی، دوره های مختلف تاریخی هم بر این تنوع اضافه می کنند و ما شاهد موزه هایی بسیار متنوع و جذابی هستیم که شناخت گردشگران نسبت به شهر های مقصذ را بیشتر و بهتر می کند و به دنبال آن قرار گرفتن این چنین موزه ها در بافت های سنتی و بنا های قدیمی و زیبا، مجموعه های موزه های مردم شناسی ایران را جذاب تر می کنند. و این اتفاق در شهر زنجان با توجه به متروکه شدن و خاص بودن بنای رخت شویی خانه بهترین انتخاب برای موزه ی مردم شناسی است، بنایی که در آن گردشگران می توانند ماکت های زنانی را ببینند، که در حال شست و شوی لباس ها خود هستند و به نوعی علاوه بر نشان دادن تاریخچه ی این بنای قدیمی و به تصویر کشاندن کارکرد عملی آن در دوره های گذشته، به شکل هوشمندانه سیر تحول و تنوع پوشاک و زیور آلات زنانه در شهر زنجان را نیز در معرض دید گردشگران قرار می دهد.
در این موزه، لباس به عنوان یکی از نمود های فرهنگی و هویتی تاریخ یک شهر، به نمایش در آمده و ماکت های متعدد به شکل های گوناگون لباس های دوره های مختلفی از شهر زنجان را در اشکال متنوع به تند کرده اند، که این بخش در سالن اصلی و رخت شوی خانه قرار دارد. در بخش های دیگر، گردشگران می توانن با صنایع دستی این شهر و جاذبه های آن آشنا شوند، همچنین امکان خرید برخی از این صنایع دستی نیز برای آن وجود دارد. به طور کلی موزه مردم شناسی شهر زنجان در رخت شوی خانه ی این شهر می تواند یک خاطره ی زیبا از این شهر تاریخی و زیبا را برای شما رقم بزند و شما اوقات تماشایی در این مجموعه تاریخی و فرهنگی و خواهید داشت.
