آب انبار به دنبال خود، عقبه ی تاریخی و جغرافیای بسیار کهنی دارد، که چرایی ارزش و اعتبار آن بر اساس همان عقبه ی کهن و تاریخی اش نمایان می شود. پیش تر آب انبار حاجی کاظم مربوط به اواخر دوران قاجار را در سایت 2safar معرفی کردیم و با بخش های بیرونی و داخلی آن آشنا شدیم، از سردر زیبا و باشکوهش و معماری ایرانی بکار رفته در آن سخن گفتیم(که در صورت علاقه می توانید برای آشنایی با این جاذبه تاریخی شهر قزوین به سایت 2safar مراجعه کنید). این بار به سراغ دو آب انبار دیگر شهر قزوین رفته ایم که هر دوی این آب انبار ها را برای شما معرفی خواهیم کرد.
ابتدا پیش از معرفی آب انبار سردارکوچک و آب انبار سردار بزرگ، که برگرفته از بزرگی و کوچکی سن برادران بانی این دو آب انبار هستند، از چرایی اهمیت و جایگاه این سازه و بنا در گذشته ی ایران حرف می زنیم تا شیرینی شناخت چنین بنا هایی برای مان خواستنی تر باشد. آب همواره در ایران از اهمیت و جایگاه مهمی برخوردار بوده که به دلیل کمبود منابع آب و مناطق گرم و خشک نواحی مرکزی ایران است، البته شکل ساختار اقتصادی هم بر اساس همین ساختار جغرافیایی شکل گرفت و اهمیت آب دو چندان شد، به نحوی که یکی از منابع قدرت در ایران به شمار می رفت.
این محدودیت منابع در کنار ارزشمندی آب، احترام و تقدس نیز برای آن به همراه داشت و به عنوان یکی از نعمت های الهی و مایع حیات اعتبار بیشتری یافت. همه این ها، زمینه ساز استفاده از المان های مذهبی و دینی برای ارزش گذاری آب در نواحی مختلف ایران شد و واقعه عاشورا و کربلا پیش زمینه ی مذهبی بسیار مناسبی برای ساخت مکان هایی برای انبار، ذخیره و حفظ آب در مناطق ایران شد. به گونه ای که ساخت بسیاری از آب انبار های ایرانی را می توان یک عمل ارزشی و اعتقادی در خدمت به جامعه دانست.
از این رو، آب انبار ها در ایران مانند قزوین از جایگاه مهمی برخوردار هستند و بنای این مکان را به شکلی زیبا و آراسته مانند آب انبار حاجی کاظم و آب انبار های سردار بزرگ و کوچک ساخته اند. اما آب انبار سردار کوچک برخلاف نامش یکی از بزرگترین آب انبار های شهر قزوین به شمار می رود که در نزدیکی خیابان تبریز و در محله ی قملاق قرار دارد. این آب انبار در دوران قاجار و در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. بانی ساخت این اثر سرداران پادشاه ایران، محمد حسن خان و محمد حسین خان سردار بودند که در آن دوران اقدام به ساخت آب انبار هایی در شهر قزوین می کنند. آب انبار کوچک از لحاظ اندازه، بزرگتر از آب انبار دیگر ساخته شده توسط این دو برادر است و تنها به دلیل انتساب آن به برادر کوچک تر آن را آب انبار سردار کوچک می خوانند.
این آب انبار هم مانند دیگر بنا های ساخته شده در عصر قاجار، اثری با المان های متعدد از معماری ایرانی است که در کنار ماهیتش آن را به یکی از جاذبه های گردشگری شهر قزوین به لحاظ زیبا شناسایی تاریخی کرده است، در ادامه مسیر بیشتر با این آب انبار آشنا خواهیم شد و در کنارش آب انبار سردار بزرگ را هم معرفی می کنیم، با ما در 2safar همراه باشید.
در ادامه ی معرفی آب انبار های سردار بزرگ و سردار کوچک شهر قزوین، ابتدا معرفی آب انبار سردار کوچک را ادامه می دهیم، گردشگران پس از دیدن نمای سردر کاشی کاری شده ی آب انبار سردار کوچک، که نمونه ای زیبا از هنر معماری ایرانی و کاشی کاری و کاربندی ایرانی است، می توانند وارد آب انبار شوند، برای رسیدن به مخزن این آب انبار باید در حدود 37 پله ی سنگی را پشت سر بگذارید و البته برداشت آب از طریق چهار شیر آب ممکن است و مردم برای رسیدن به این چهار شیر آب از این 37 پله ی سنگی عبور می کردند.
از دیگر مشخصه های آب انبار سردار کوچک می توان به 4 هواکش این مجموعه اشاره کرد که در کنار 4 گنبد کوچک آب انبار، پلان کلی این مکان تاریخی شهر قزوین را تشکیل می دهند. بر اساس نوشته های مختلف از جمله کتابی تحت عنوان تاریخ قزوین، ظرفیت مخزن آب انبار سردار کوچک در حدود 3800 مترمکعب است و این حجم بالای گنجایش آب ، این مکان را به یکی از تامین کننده های اصلی آب شهر قزوین تبدیل می کرد و از این رو، علاوه بر طرح و نمای بیرونی و ساختار کلی آب انبار، به لحاظ کارکردی برای مردم شهر قزوین از اهمیت بالایی برخوردار بود و امروزه گردشگران می توانند بخشی از فرهنگ شکل گرفته شده پیرامون این اثر متاثر از موقعیت جغرافیای و بومی را در این بخش از قزوین مشاهده کنند.
آب انبار دیگری که به درایت و خوش سلیقگی برداران سردار در قزوین ساخته شد و منتسب به برادر بزرگ تر می باشد، آب انبار سردار بزرگ است. گردشگران برای رسیدن به اثر تاریخی و کاربردی باید راهی خیابان راه آهن قزوین شوند و گنبد بزرگ این آب انبار به عنوان مشخصه اصلی نمای بیرونی آن بهترین راهنما برای پیدا کردن این مکان در خیابان راه آهن است. قدمت ساخت این آب انبار هم نزدیک به سال ساخت آب انبار سردار کوچک است و هر دو اثر دارای سردری شکیل و زیبا هستند که سبک معماری رایج در دوران قاجار در آنها بازتاب یافته است. بکار گیری کاشی کاری های زیبا در کنار کاربندی های خوش نقش و هنرمندانه از دیگر ویژگی های مشترک دو آب انبار منتسب به برادران سردار می باشد.
این آب انبار هم به سیاق دیگر آب انبار های رایج در ایران، مسیری پله ای را باید طی کرد تا به شیر های تخلیه و برداشت آب رسید و در هنگام پایین و بالا آمدن گردشگران از پله های سنگی که در حدود 50 پله هستند، سقف آجری کاری شده که هنر رسمی بندی مشخصه اصلی بکار رفته در آن است، لذت عبور از دالان خنک و قدیمی پلکان آب انبار را بیشتر می سازد. اما همان طور که گفتیم، گنبد بزرگ و بلند این آب انبار مشخصه اصلی این بنا است و تک گنبد وسیع آب انبار بر روی یک پایه ی مربعی قرار گرفته و آجر مصالح بکار رفته در این گنبد است و بادگیرها و روزن های دیگر هم از طریق این گنبد فضای مورد نیاز آب انبار را تامین می کند. گردشگران در این بنای تاریخی شکل و نوع دیگری از آب انبار های ایرانی را خواهند دید و سفر به قزوین را برای همیشه به خاطر خواهند سپرد.
