چینی خانه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی اردبیل

در ادامه ی معرفی بناهای موجود در بقعه ی شیخ صفی الدین اردبیلی به مکانی به نام چینی خانه می رسیم. معرفی این بنا بر اساس ترتیب زمانی ساخت آن در این مجموعه نیست ولی خاص بودن و برجستگی معماری اش آن را به یکی از خاص ترین سازه های بقعه بدل کرده است.این بخش از مجموعه ی بقعه ی شیخ صفی الدین، در دوران سلطنت شاه عباس اول یا همان شاه عباس کبیر ساخته شد. بر اساس اطلاعات موجود در خصوص این بنا باید گفت که عمارت چینی خانه در ادامه نوسازی های دوران شاه عباس در بقعه شیخ، بر روی یکی از بنا های قدیمی این مجموعه شکل گرفت، که برخی بنای اولیه ی محل چینی خانه را قدیمی ترین ساختمان خانقاه شیخ صفی می دانستند، با این وجود به دلیل اطلاعات اندکی که در خصوص ساختمان قدیمی تر وجود دارد، تنها می توان به فرسودگی و ناهمگونی آن با دیگر سازه های اضافه شده به مجموعه اکتفا کرد.

مهمترین مشخصه ی بیرونی این بنا گنبد آجری و ساده ای است ، که پیش روی گردشگران قرار دارد، اما همان نمای ساده ی آجری کاری شده چنان با هنر مندی شکل گرفته که نمی توان سادگی آن را بی منظور دانست، هنگامی از این فضای آجری به قسمت درونی عمارت و بخصوص قسمت داخلی طاق ها و گنبد نگاه می کنی، گچ بری های تماشایی و حیرت انگیز آن با رنگ آمیزی خاص و طلا کاری های هنرمندانه اش شما بیشتر به هدف مند بودن این معماری می رساند. در معماری ایرانی اجزاء چنان دقیق و مهندسی کنار هم قرار می گیرند، که پیوستگی هنرهای بکار رفته در آن اثر را به خوبی می توان فهمید و مانند امواج که به ساحل می خورند، با تمام تفاوت هایشان روایت گر یک تصویر و یک داستان هستند و این یکی از زیبا ترین بخش هایی است که گردشگران با دیدن اش مشتاق تر خواهند شد.

ماهیت ِ چینی خانه به واسطه ی وجود 1221 ظروف یشم و عقیق معنا پیدا می کند، ظروف اهدائی به امپراتوری صفوی شاه عباس کبیر، که او نیز به مجموعه ی بقعه ی جدش شیخ صفی الدین اهدا می کند. درست در سال های 1021 هجری قمری، شاه عباس در سفر به اردبیل و زیارت خانقاه و بقعه ی شیخ ، اقدام به توسعه ی مجموعه ی بقعه می کند. در خصوص ظروف چینی اهدائی شاه عباس کبیر ، باید به این نکته اشاره کرد، که آن چینی ها متعلق به سلاطین مینگ از امپراتوری چین بودند، که احتمالا برای تحکیم روابط دو امپراتوری و حراست از جاده ی ابریشم وبخصوص تجارت ابریشم در ایران به دربار صفوی اهدا شده اند. درکنار ظروف چینی، مجموعه ای از نسخه های خطی و کتب جمع آوری شده نیز بخش دیگر از هدایای شاه عباس کبیر به آستان شیخ صفی الدین را تشکیل می دهد.

اکثر این ظروف منقش به مهر شاه عباس بوده اند و در درون مکان هایی کنده کاری ثرار می گرفتند که نمایی بسیار زیبا و با شکوه داشت و امروزه گردشگران می توانند مکان قرار گرفتن آن ظروف و وسایل را در چینی خانه ی بقعه مشاهده نمایند. در ادامه ی معرفی چینی خانه بقعه شیخ صفی الدین به جزئیات این بخش مسحور کننده خواهیم پرداخت.

چینی خانه ی از بخش های خاص مجموعه ی آرامگاه شیخ صفی الدین به شمار می آید، بخشی برای گردشگرانی که به این مکان قدم گذاشته اند، مجموعه ای دیدنی و تماشایی است و بدون شک می توان آن را یکی از بهترین آثار معماری ایرانی رایح در عهد صفوی و یا بهترین نمود هنری معماری سبک اصفهان دانست. از این رو، تزئینات بکار رفته در چینی خانه را می توان یکی از شاهکار های معماری ایرانی قرن یازدهم هجری قمری دانست.

معماری این بنا به گونه ای است که می توان در خصوص هر بخش آن حرف بسیاری زد، اما دانستن کلیات بخش های برای گردشگران لذت تماشای چینی خانه را بیشتر می کند. هنگامی که وارد چینی خانه می شوید، یک اتاق چهار گوش را خواهید دید که در هر ضلع آن یک فرورفتگی ایجاد شده است و از این رو، اتاق چهار گوش به چهار طاق نمای هشت گوش تبدیل می شود و این طاق نما های با تزئینات پر تکرار گچ بری های زیبا و چشم نواز چشم هر بیننده ای را خیره می کنند. بسیاری شباهت زیادی را بین گچ بری ها و چوب های بکار رفته در چینی خانه اردبیل و تالار موسیقی عالی قاپو در اصفهان می بینند، که با رنگ طلائی و نقاشی های زیبا، چشم گیر تر و تماشایی تر می شوند، اما نکته مهم در چینی خانه ی اردبیل، وسعت کار، ظرافت هنری بکار فته و زیبایی چیدمان اشکال بیشتر و تماشایی تر از عالی قاپوی اصفهان است و به همین خاطر جذبه بیشتر را می توان در این اثر فاخر و باشکوه مشاهده کرد.

از دیگر هنر بکار رفته در چینی خانه ی اردبیل می توان به کاشی کاری های هفت رنگ و ازاره های داخلی عمارت اشاره کرد، که نمایی فوق العاده و صحنه ای باشکوه را در کنار گچ کاری های ایجاد کرده اند. یکی از نکاتی که قبل تر هم به آن اشاره شد، تبدیل فضایی چهار گوشه به هشت گوشه است که پیش از همه این ها محیط دایره ای گنبد را به یک مربع چهار گوش تبدیل کرده است، مجموعه ای هوش، دقت و نبوغ معماران ایرانی را رخ می کشد. کلیت معماری چینی خانه، یکی از نمود های هنر معماری ایرانی است که گردشگران از دیواره های بیرونی و گنبد آجری بنا گرفته تا شاه نشین های زینت شده به کاشی های معرق هفت رنگ ، که با نقش گیاهان و جانوران و حتی حیوانات اساطیری شکوه بیشتری پیدا کرده اند.

با همه این اوصاف بسیاری از چینی ها و ظروف این مجموعه یا ازمیان رفته اند و یا بسیاری از آنها را باید در موزه های بزرگ دنیا مانند موزه آرمیتاژ روسیه دید، اما باز هم از آن همه شکوه ، بنای چینی خانه کفایت می کند تا گردشگرانی که برای تماشای چینی خانه رفته اند را غرق در لذت کند. با این وجود، تعدادی از تنگ ها و گلدان ها و دیگر ظروف چینی همچنان در چینی خانه وجود دارد و یکی از زیبا ترین بخش های بقعه ی شیخ صفی الدین همچنان این چینی خانه ی بی نظیر و تماشایی است.