در شهر های قدیمی ایران به واسطه ی فاصله زیاد شهر ها نسبت به یکدیگر در مقایسه با مناطق شمالی ایران و کشور های اروپایی، بازار هایِ سنتیِ شهر های قدیمی نقش محوری در مناطق هم جوار خود داشتند، بگونه ای که بین بازار ها علاوه بر اینکه قلب اقتصادی و مالی شهر ها به شمار رفت ، از مرکزیت اقتصادی در مناطق همجوار نیز برخوردار بودند ، این بازار ها بخش های مختلفی از احتیاجات عموم مردم را برآورده می کرد و از جایگاه و اهمیت بالای برخوردار بودند.
در دیگر شهر های ایران که در سایت 2safar با آنها آشنا شدیم، بازار های قدیمی و سنتی یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری آن شهر ها بود. کرمانشاه هم به دلیل قدمت و موقعیت جغرافیای و سیاسی اش از مرکزیت اداری و اقتصادی در غرب کشور برخوردار بود و هست و بازار سنتی این شهر هم یکی از بخش های مهم و اصلی شهر کرمانشاه به شمار می رود، که امروزه هم علاوه بر کارویژه ی اقتصادی و تجاری اش، یکی از جاذبه های گردشگری مهم شهر کرمانشاه به شمار می آید.
بازار سنتی کرمانشاه که شامل راسته و بازار های متعددی است و به شکل امروزی اش که به صورت مسقف وجود دارد ، در دوران زندیه شکل گرفت. این باز از محله قدیمی فیض آباد شروع می شود، در این محله بناهای قدیمی متعددی وجود داشت که متاسفانه امروزه دچار آسیب های جدی شده اند و تعداد اندکی از آنها برجای مانده اند.
در دوره قاجاریه بازار سنتی کرمانشاه بیشتر مورد توجه قرار گرفت و فرزند فتحعلی شاه به نام محمد علی میرزای دولتشاه، به عنوان والی این شهر انتخاب شد و او نیز الحق به استثنای آن خراب کاری که در طاق بستان انجام داد، فعالیت های عمرانی بسیاری را استارت زد، از جمله ساختن بازار بزرگ و شروع ساختاری منسجم و با معماری مشخص برای بازار سنتی و همچنین حمام ها و بنا های عمومی و کارخانه ی چوب سازی، که بازار بزرگ امروزه یکی از نمود های سنتی شهر نیز به شمار می آید و هنوز هم یکی از مراکز تجاری و مالی شهر محسوب می شود.
در دوران جانشینان محمد علی میرزای دولتشاه بازار بزرگ مورد لطف والیان قرار داشت و راسته و بازار های مختلف یکی پس از دیگری به واسطه ی جایگاه و نقش اقتصادی شان در بازار بزرگ جای می گرفتند. در دوران ناصرالدین شاه به روایت سفرنامه ی معروفش، کرمانشاه دارای 40 کاروانسرا بوده که از نشانه های تردد و آمد و رفت فراوان کاروان های تجاری و مسافرتی در این شهر بوده است.
با روی کار آمدن خاندان پهلوی و تغییرات ساختاری در شکل دهی شهر ها، بازار سنتی کرمانشاه دچار یک تغییر عمده شده و آن احداث خیابان سپه در میانه ی بازار بود به گونه ای که خیابان سپه یا مدرس کنونی دقیقا از وسط بازار عبور کرد و و راسته ها و بازار های متعدد این بازار سنتی و قدیمی را به دو تکه بدل نمود که در دو سوی خیابان در مقابل هم قرار گرفته اند، با ما همراه باشید تا بیشتر از این بازار قدیمی سخن بگوئیم.
بازار سنتی کرمانشاه پس از تغییرات پیش آمده در خلال دوران پهلوی ، شکل و شمایلی تازه گرفت و این بازار در دو سمت خیابان سپه سابق امتداد یافت. در بازار قدیمی کرمانشاه عناصر و اِلمان های بازار های ایرانی حضور پررنگ دارند و سبک معماری مسقف آن هم ویژگی دیگری است که از مشخصات اصلی این بازار به شمار می رود.
گردشگران در بازار کرمانشاه شاهد راسته های اصلی هستند که در هرکدام بازاری وجود دارد و راسته های فرعی نیز در امتداد و بخش های مختلف راسته ایجاد شده اند. دالان ها در این نوع معماری مسیر های ارتباطی بازار ها و راسته را به فضای بیرونی بازار فراهم می نمایند و مانند راسته ای فرعی یا کوچه مانند به کاروانسرا های اطراف بازار منتهی می شوند. از دیگر اِلمان های بازار های سنتی ایرانی در بازار کرمانشاه می توان به چهارسوق اشاره کرد، که راسته های مختلف به هم متصل می شوند.
در بازار کرمانشاه هم چهارسوق این بازار با سقفی گنبدی شکل که به وسیله هنرمندان معمار به صورت زیبایی طراحی شده و ظرافت های هنری نیز در آن بکار رفته است وجود دارد، به گونه ای که گردشگران در زیر گنبد و در فضای داخلی می توانند این ظرافت های هنری را مشاهده کنند.
از این رو، بازار سنتی کرمانشاه هم مانند دیگر بازار های ایرانی از ویژگی های معمول برخوردار است که در معرفی بخش های مختلف این بازار به هرکدام از این قسمت ها اشاره خواهیم کرد. یکی از قدیم ترین بخش های بازار سنتی کرمانشاه که به تاریکه بازار شهرت دارد از قدیمی ترین بخش های این اثر تاریخی است که البته از چندین راسته و بازار تشکیل می شود. در این بخش برخی از راسته ها از طریق در های چوبی از هم جدا می شوند، مانند بازار صندوق ساز های و بزازخانه.
راسته های بازار کرمانشاه بر اساس صنوف و حرفه ی بازاریان شاغل در آن شناخته می شوند و گردشگران هم در این بازار به خوبی تقسیم بندی شکل گرفته شده را مشاهده می کنند. از این رو، می توان به بازار های بزاز ها، صندوق ساز ها، حوری آباد، کلوچه پز ها، حلبی ساز ها در ضلع غربی بازار یعنی در سمت غربی خیابان سپه اشاره کرد. در این قسمت از بازار سنتی کرمانشاه بازار بزار ها از زیبا ترین بخش های بازار به شمار می رود، بازاری با ترکیب رنگی فوق العاده که پارچه های رنگارنگ بسیار زیبای آن برای گردشگران جذاب و دیدنی است. پارچه های لباس های زنانه کردی به واسطه ی ساختار و جنس براق شان فضای در رنگین کمانی زیبایی را ایجاد می کند که از سقف بازار آویزان شده اند و بنوعی تفاوت فرهنگی و هویتی شاخص در این بازار رنگ و نمایی زیبا به این بخش بخشیده است.
از دیگر قسمت های زیبای بازار غربی، کارگاه ها و حجره های چرم دوزی است که کالا های چرمی بسیار زیبای را به معرض نمایش می گذارد و در کنار لباس کردی آویزان در مقابل مغازه ها فضای لذت بخشی را برای گردشگران ایجاد می کند.
در ادامه معرفی بازار سنتی کرمانشاه و پس از گشت و گذار در میان پارچه های رنگین و زیبای راسته ی بازار بزازها، در بازار ضلع غربی ، به بازار زرگر ها در این بازار قدیمی می رسیم. بازاری شلوغ و پر ازدحام با زرق و برقی بسیار زیاد که سقف ها و طاق های آجری بازار زیبای این راسته را بیشتر می کند. این بازار از بازار های معروف کرمانشاه است، که البته به واسطه ی جنس مبادله شده در آن هم این نقش و رنگ بیشتر می شود.
بازار مسگر ها هم در انتهای ضلع غربی بازار ، از راسته های معروف بازار کرمانشاه است و متاسفانه امروزه بیشتر حجره های این راسته هم به مغازه های فروش اجناس مسی تبدیل شده اند و اثری از کارگاه های مسگری و ضرب آهنگ چکش و مس نیست. بازار ها و راسته های اصلی و فرعی ضلع غربی به کاروانسرا هایی ختم می شود که فرش فروشان هم از جمله اصناف قدیمی این بازارچه محسوب می شوند.
در ضلع شرقی بازار کرمانشاه گردشگران شاهد بازار های بنکداران، آهنگران، صحاف ها و اصناف امروزی چون لوازم بهداشتی و آرایشی و لوازم التحریر هم در کنار ادویه فروش های تاریکه بازار وجود دارند، در ادامه این بازار هم سبزه میدان و بازار لوازم خانگی از دیگر بخش های تجاری بازار شرقی به شمار می روند.
بطور خلاصه اگر بخواهیم اِلمان های دیگر بازار های سنتی ایرانی را در این بازار جستجو کنیم، قهوه خانه ها یکی از این مکان هایی است که از قدیم الایام در بازار های سنتی وجود داشته اند و امروزه هم در بازار کرمانشاه به چشم می خورند. اما یکی از ویژگی های بارز بازار های قدیمی ایرانی پیوند میان مذهب و بازار است که در بازار کرمانشاه هم گردشگران شاهد مساجد و تکایایی چون مسجد جامع، عمادالدوله، فیض مهدوی و بنکدار ها هستند.
این قلب اقتصادی و مالی که از مراکز اجتماعی شهر ها هم به شمار می روند ، در کنار دیگر عنصر هویتی و اجتماعی جامعه ایرانی از مرکزیت بیشتری برخوردار می شدند، نکته جالب این که دو مسجد بزرگ شهر که به مذاهب شیعه و سنی تعلق دارد، در کنار بازار کرمانشاه ساخته شده اند و بازاریان و تجار همواره در جامعه ایرانی همسویی هدف داری با مذهب و روحانیون داشته اند.
از دیگر بخش های دیدنی بازار سنتی کرمانشاه، سرا ها و کاروانسراهایی ماندد سرای وکیل الدوله، سرای خرمافروشها، سرای اصفهانیها و سرای نو است که دارای معماری خاص و متفاوتی نسبت راسته های اصلی و فرعی دارند، که در کنار تیمچه سید اسماعیل و دیگر تیمچه های بازار سنتی کرمانشاه، بافت سنتی این بازار را بیشتر نشان می دهند.
نکته مشابه دیگر، این بازار ساختار معماری و شکل سنتی طاق ها و سقف های آجری این بازار است که در طول زمستان فضای داخلی را سرد و در فصول سرد محیط مطبوعی را ایجاد می کند، نوردهی و روزنه های طاق های سقف ها هم مانند دیگر بازار های سنتی از ویژگی های معماری ایرانی در ساخت بازار ها به شمار می روند، که برای گردشگران لذت فراوانی از تجربه ی چنین محیط هایی را خواهد داشت.
