معماری بنا های تاریخی در شهر های مختلف ایران همیشه جذابیتی انکار نشدنی برای گردشگرانی هستند که در بخش های و مناطق ایران سفر می کنند، بخصوص معماری شهر هایی که در دوران پس از ورود اسلام بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند و از آثار و بنا ها بیشتر و بهتر نگهداری شده اند. این بنا ها معمولا یا مکان های مقدس و مساجد هستند و یا مکان هایی عمومی برای امورات مردم عادی شهرها. شهر سنندج تاریخ شهرنشینی اش را وام دار خانواده اردلان در دوران صفویه است و بنا ها و معماری های فاخر در این شهر نیز پس از سلسله ی صفویه شکل گرفته اند، البته اگر بخواهیم به طور دقیق بگوئیم گردشگران می توانند آثار دوران صفوی و قاجاریه را در این شهر از نزدیک ببینند. چرا در خلال این دو دوره ی تاریخی، همسویی و نزدیکی میان سنندج و پایتخت (اصفهان یا تهران) وجود داشت، بخصوص اینکه در دوران قاجار والیان شهر بیشتر از نزدیکان خاندان قاجار بودند. از این رو در ادامه ی سفر در سنندج به تماشای حمام خان خواهیم رفت اثری بسیار چشمگیر و دیدنی که متعلق به دوران قاجاریه است.
حمام خان بر اساس سنگ نوشته و کتیبه های موجود در بنا، در حدود سال 1220 هجری قمری روند ساخت آن تکمیل می شود، که در آن زمان امان الله خان اردلان ( امان الله خان والی نیز نام دیگری بود که به او گفته می شد) والی کردستان بود. حمام در قلب بافت قدیمی شهر قرار دارد و ردست در کنار بازار سرپوشیده سنندج قرار گرفته است. اگر با 2safar همراه بوده باشید، می دانید که در شهر های قدیمی و بزرگ ایران مانند، شیراز، اصفهان، کرمان، یزد و.. بسیاری از مکان های عمومی مانند حمام های سنتی در کنار بازار ها ساخته شده اند و در سنندج هم گردشگران می توانند این مکان عمومی و مهم شهر به لحاظ کارکرد اجتماعی و بهداشتی را در کنار بازار سنتی شهر ببینند. اثری با هویت و تماشایی که هر گردشگری را مجذوب هنرهای بکار رفته در خود می کند.
البته باید به این نکته هم اشاره کرد که بر اساس نوشته های موجود در کتاب های تاریخی شهر سنندج، در حدود سال 1295 هجری قمری بازسازی و تغییرات عمده ای در حمام خان صورت می گیرد، که هویت معماری بنا نیز متعلق به این دوره ی تاریخی است، در این دوره ی تاریخی دیگر خبری از حکومت موروثی خاندان اردلان در کردستان نیست و فرهاد میرزا معتمدالدوله عموی ناصرالدین شاه در سال 1284 والی کردستان بوده و جزئیات زیبا و تماشایی حمام خان به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری شهر سنندج و همچنین بنایی تاریخی بیشتر اثری برجامانده از دوران ناصرالدین شاه قاجار و فرهاد میرزا معتمدالدوله است، که در هویت و المان های معماری حمام هم می توان نشانه های پررنگ تری از هویت قجری اش مشاهده کرد.
گردشگران برای رفتن به حمام خان می توانند از خیابان های انقلاب و طالقاتی به خیابان چهار باغ برسند، و حمام خان همان طور که گفته شد در قسمت شمالی بازار سرپوشیده ی سنندج قرار دارد و در نزدیکی مسجد داروغه واقع شده است، با ما در ادامه معرفی این بنای تاریخی همراه باشید.
در ادامه ی معرفی حمام خان، به بخش های مختلف و اجزای مختلفی خواهیم پرداخت که گردشگران در این بنا شاهد آن خواهند بود. مهمترین مشخصه ی این بنای تاریخی، هویت معماری آن است، که برگرفته از المان های معماری ایرانی است و نمودی زیبا از این نوع معماری به شمار می رود، که گردشگران می توانند آن را به عنوان یکی از حمام های ایرانی دوران قاجار بشناسند. طرح، سبک، ساختار و اجزای مختلف حمام خان مانند دیگر حمام های ایرانی در شیراز و کرمان می باشد و اگر به آن شهر ها رفته باشید و یا در حمام های ترایخی شهر قزوین قدم گذاشته باشید، شباهت بسیاری به لحاظ کلی و حتی جزئی را میان این سازه ها می بینید.
گردشگران در قسمت ورودی به سردری بر می خورند که با آجر کاری های قدیمی اش شما را به گذشته خواهد برد، برای ورود به این حمام باید از چند پله پایین رفت و از درب چوبی قدیمی اش گذشت، چهارچوب آجری اش به گونه ای که اکثر مردم باید با کمی خمیدگی وارد حمام شوند. هشتی قدیمی و زیبای این حمام مانند دیگر حمام های ایرانی توجه گردشگران را به خود جلب می کند و از این نظر، ساختار تمام حمام متشابه هستند. حمام سرد یا همان سربینه دیگر مکانی است که بخش اصلی حمام را تشکیل می دهد، بخش اصلی از این باب که گردشگران امروزه بیشترین نمود های هنری، پیشترین پرداخت و توجه به جزئیات را در این قسمت حمام خواهند دید و از این نظر، باز هم مانند دیگر حمام بزرگ و معروف شهر های بزرگ و تاریخی ایران است.
قسمت میان در هم حمام سرد یا سربینه را به حمام گرم یا بینه متصل می کند. حمام گرم اصلی ترین بخش حمام سنتی به شمار می رفتند و امروزه شاهد جزئیات و تزئینات کمتری در این بخش حمام هستیم. خزینه، خلوتی،تون، آب انبار اضافی هم به سیاق دیگر حمام های ایرانی، در حمام خان سنندج نیز وجود دارد. یکی از ویزگی های حمام خان آب نما های مرمرینش است، که در سربینه ی حمام، گردشگران می توانند سه آب نما یا همان فواره را مشاهده کنند و در قسمت حمام گرم هم 2 فواره ساخته شده است و خلوتی های حمام دارای آب نما هستند. حمام خان برای گردشگران جذابیت های بسیاری دارد، از سقف طاق و گنبدی اش گرفته تا کف حمام که از سنگ مرمر پوشیده شده است، تمامی این بخش ها هر کدام به تنهایی با هنرمندی تمام زیبایی این بنا تاریخی را تضمین کرده اند و گردشگران می توانند اوج هنر معماری ایرانی را در کنار دوام ساخت آن ببینند. اما مهمترین مشخصه اصلی دکوراسیون حمام خان، تزئینات و نقش های پرتکرار و زیبایی است که در جای جای این حمام می توان مشاهده کرد.
از جمله هنر های معماری بکار رفته در این حمام باید از آجری کاری، سنگ کاری، کاربندی ،نجاری و بخصوص کاشی کاری و آهک بری اشاره کرد که این دو هنر آخر یعنی کاشی کاری و آهک بری آثار بسیار زیبایی را در حمام خان خلق کرده اند. از نقش های بکار رفته می توان به نقش های طرح طاووس بر روی دیوار ها، نقش گل و گیاه ها، نقش های حیوانی و انسانی و بخصوص پرندگان اشاره کرد. که با هنرمندی هرچه تمام تر این بنای تاریخی را ماندگار و تماشایی کرده اند. در کاشی کاری های هم تصاویر و نقش های مختلفی تصویر در آمده که یکی از نماد های هنر معماری ایرانی رایج در عهد قاجار بخصوص در آهگبری است
