زندان اسکندر یزد

دلم از زندان اسکندر بگرفت******رخت بربندم و تا ملک سلیمان بروم

(حافظ شیرازی- غزل شماره 359 )

در شهر یزد به مانند بسیاری از شهر های ایران افسانه ها و داستان ها برخی از مکان ها را با راز آلودگی و قصه سرایی مردم محلی در هاله از ابهام بر سر زبان ها می اندازد. شاید واقعیتی کوتاه مدت و یا داستانی ساخته شده قرن ها ، نسل به نسل تداوم پیدا کرده و امروزه ما با آثاری روبه رو هستیم که نمی توان شهرت برگرفته شده از افسانه های یک مکان تاریخی را از هویتش جدا کنیم، به طوری که در ادبیات یک سرزمین هم رد پای آن را می بینیم.

زندان اسکندر یا مدرسه ی ضیائیه در محله فهادان (یکی از محله های قدیمی و تاریخی یزد است که مورد توجه گردشگران قرار داشته و خانه لاری ها هم از جمله جاذبه های دیدنی این محله به شمار می رود) یزد یکی از همین مکان های پر ابهامی است، که گردشگران و مردم محلی نام برگرفته شده از داستان ها و افسانه های تاریخی اش را بیشتر می شناسند.

این اثر تاریخی در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری توسط یکی از عرفا و فضلای شهر یزد به نام ضیاءالدین حسین رضی و پسرانش مجدالدین حسن و شرف الدین علی ساخته و تکمیل شد. این اثر تاریخی که در دل شهر یزد قرار گرفته در اوج سادگی دارای ظرافت های هنری معماری ایرانی است، این بنای ساده ی خشتی که بدور از تزئینات کاشی کاری ساخته شده است، با ظرافت و هنر مندی هرچه تمام تر خشت های ساده را با برش های ماهرانه به چنان اثر پایداری تبدیل کرده است که پس از گذشت قرن ها همچنان استوار و پر جبروت است.

زندان اسکندر در چند مرحله ساخته شده است، ابتدا گنبد خشتی اش بنا شد و با رنگ لاجوردی آن را تزئین کرده اند و سپس توسط نوادگان رضی در کنار گنبد و بنای اولیه، مدرسه ای برپا گردید. اما شهرت این مکان به واسطه ی داستان افسانه مانندی است که در مورد آن شکل گرفته است، بر اساس گفته مردم وکسانی که این اثر تاریخی را زندان اسکندر می نامند به زمان عبور اسکندر از ایران باز می گردد، که مخالفینش را در زندانی که توسط وی ساخته شده حبس می کرده و این بنا نیز بر بقایای آن زندان استوار است.

اما در یافته های تاریخی نه اثری از زندان هست و نه اسکندر، چاهی با قطر 4 متر در وسط حیاط مدرسه ی ضیائیه را گودال سیاه چاله می دانند که این چاه به شبکه آب رسانی منتهی می شود و روایت این داستان را تغییر می دهد. اما باید این نکته را هم پذیرفت که این داستان افسانه ای و تا حدی تاریخی باید ریشه هایی از واقعیت را در درونش داشته باشد و بر اساس گفته مورخان، یزد با توجه به شرایط اقلیمی و محیطی اش تبعید گاه مخالفان و دشمنان اسکندر بوده و بسیاری از نیرو های مخالف در این منطقه پناه می گرفتند و این خود می تواند ابتدای داستانی برای زندان اسکندر باشد اما این بنا چه زندان اسکندر باشد و چه مدرسه ی ضیائیه بی گمان اثری دیدنی و شگفت انگیز از دل تاریخ است.