قم شهری است که هویت اش بر اساس مولفه های مذهبی تقویت شده و گردشگران بسیاری با هدف زیارات حرم فاطمه معصومه به این شهر سفر می کنند، اما حرم فاطمه ی معصومه تنها مکان زیارتی شهر قم به شمار نمی آید. این بار در مسیر 2safar در شهر قم به سراغ یکی دیگر از بنا های مقدس شیعیان در قم می رویم، مکانی که با توجه به آموزه های و اعتقادات مذهبی شیعیان در یکی از مراکز شیعه در جهان، از جایگاه بالایی برخوردار است و این مکان طی قرن های گذشته و در خلال حکومت های شیعی مختلفی که بر ایران حکومت راندند، مورد توجه قرار داشت و امروزه علاوه بر المان های اعتقادی و مذهبی، برای گردشگران شهر قم یکی از پایگاه های درک و شناخت بخشی از هویت مذهبی در ایران است.
این مکان نسجد جمکران است که در 6 کیلومتری شهر قم قرار دارد، اگر می خواهید این مکان تاریخی و مذهبی را ببینید، باید راهی جاده کاشان شوید و همان طور که گفته شد در شش کیلومتری شهر قم می توانید این مسجد را مشاهده نمایید. مسجد جمکران بنایی است که به واسطه ی روایت هایی آن را منتسب به آخرین امام شیعیان، امام زمان می دانند، که در دوران غیبت به فردی به نام شیخ حسن بن مثله جمکرانی دستور ساخت مسجد را می دهد و برخی با استدلال به اینکه امام زمان در غیبت کبری بوده و تا آخرالزمان ظهور نخواهد کرد، این روایت را منتسب به خواب شیخ حسن می دانند و قرن هاست، که شیعیان بسیاری این مسجد را مکانی مقدس می دانند و برای زیارت آن به قم می روند.
این موضوع همواره مورد توجه شعیان قرار داشت و به همین خاطر مسجد به یک نماد مذهبی تبدیل شد و از این رو، بنای مسجد و قسمت های مختلف آن به شکلی زیبا و ساختاری باشکوه آراسته شد و امروزه جدا از موضوعات مذهبی و اعتقادی، مسجد جمکران، یکی از بنا های زیبا، تماشایی، چشم نوازی است که با بهرمندی از هنر معماری ایرانی آراسته شده و بنا های تاریخی برجامانده در این مسجد هم به ارزش تاریخی آن افزوده است. بر اساس کتیبه ای که در مسجد جمکران وجود دارد، بنای اولیه مسجد در خلال سال های 167 هجری قمری شاخته شده است و در دوره های بعد، بخش های مختلف آن بازسازی، مرمت و نوسازی شد. به گونه ای اگر تمام بنا های و آثار دوره های مختلف امروز هم وجود داشتند، مسجد جمکران موزه ی زیبایی از هنر معماری ایرانی به حساب می آمد. در دوران ناصر الدین شاه قاجار، صحنی به مسجد اضافه شد و مقدمه ای برای بخش های دیگری گردید که با این مسجد اضافه شد.
به نحوی که می توان روایت های مختلفی از قسمت های این مسجد را به عنوان نمونه های تاریخی دوره های گوناگون تاریخ ایران معرفی کرد. مسجد جمکران یکی از عناصر هویتی شیعی در ایران محسوب می شود و به همین جهت از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. با ما در ادامه ی سفرمان به این مکان مقدس هم قدم باشید تا بیشتر از قسمت های مختلف و اجزای زیبا و تماشایی آن سخن بگوئیم.
در ادامه ی معرفی مسجد جمکران به عنوان یکی از اماکن مقدس در شهر و همچنین یکی از مقاصد گردشگری مذهبی در این شهر، به معماری و هنر های بکار فته در این مجموعه زیبا خواهیم پرداخت، مجموعه ای که می توان آن را نمود از هنر و معماری ایرانی دانست، که در خدمت مولفه های مذهبی و شیعی قرار گرفته، اما هویت هنری اش حد و مرزی ندارد. مسجد جمکران مانند دیگر بنا های مذهبی ایرانی، پر است از هنر های معماری این سرزمین، از کاشی های هفت رنگ و کتیبه های خوشنویسی شده ی کاشی گرفته تا نقوش اسلیمی و محراب های سنگی و زیبایش، هر کدام از بخش های روایت گر دوره ای تاریخ ایران هستند، از پاشاهان صفوی تا دوران معاصر، البته در ساخت وساز های کنونی اثر و نشان کمتری می توان از سازه های قدیمی یافت، چرا که بسیاری از آنها تغییر کردند و برخی دیگر از بنا ها دوباره بنا شدند.
اما گردشگرانی که به حرم حضرن فاطمه معصومه و ایوان و صحن اتابکی رفته اند در مقایسه با بخش های جدید تر و سازه های معاصر این بنا تفاوت های مهمی را شاهد خواهند بود . در بنا های قدیمی تر مسجد جمکران و حرم فاطمه ی معصومه، هویت بنا بیشتر نمایان است ولی در مسجد جمکران کنونی و بنا های موجود در این سازه بیشتر هنر های معماری ایرانی به صورت پراکنده می بینیم در حالی که مهمترین بخش معماری ایرانی به خدمت گرفتن هنر های مختلف در خدمت یک اثر و یک نشان با طرحی بسیار استادانه است، با این وجود، در مسجد وسیع جمکران، اجزای هنر معماری را به زیبایی شاهد خواهید بود، اما طرح و نقشه ای استادانه در پس آن وجود ندارد، که این مهم، نشان دهنده ی هنر و عدم فقدان بکار گرفتنِ هنر معماری در شکل گیری طرح کلی یک بنا است.
با این حال گردشگرانی که به این مجموعه تاریخی و مقدس قدم می گذارند، فضای معنوی موجود در این مسجد مهمترین بخش تجربه سفرشان به جمکران است و در کنار این فضای قسمت های مختلفی وجود دارد که هر کدام به زیبایی بخشی از بنا کمک کرده اند. یکی از قسمت های تاریخی و دیدنی مسجد محراب هایی است با هنر مندی معماران و استادکاران ایرانی بنا شده اند. در این محراب ها هنر مقرنس و گچ بری و کنار کاشی کاری های دقیق و زیباف تماشایی و چشم نواز هستند. مهمترین تغییرات معاصر در این بنای تاریخی، پس از انقلاب اسلامی به وقوع پیوست و محوطه و بنا های مختلفی به آن اضافه شد، که می توان به مناره ها، ایوان ها و شبستان ها اشاره کرد، که گردشگران در این بخش با هنر های متراکمی از کاشی کاری، مقرنش کاری، گچ بری و آجر کاری روبه رو خواهند بود و اینجاست که باز هم برای خلق آفرینش اثری زیبا هنر تنها راه نجات است.
مسجد جمکران با تمام وسعت و زیبایی های پراکنده ای که در آن بکار برده اند، امروزه گردشگران و زائرانی که به این مکان قدم می گذارند، بازهم به واسطه ی همان عنصر اولیه ساخت مسجد و قدسیت اش راهی جمکران می شوند.
