موزه ی آستان قدس رضوی مشهد

پس از بازدید از صحن و رواق های حرم رضوی که هرکدام گنجینه ای ارزشمند و باشکوه از تاریخ و هنر ایران زمین به شمار می رود، به یکی از مهمترین بخش های فرهنگی و تاریخی مجموعه ی حرم رضوی سر می زنیم. مجموعه ای با توجه به جایگاه آرامگاه علی بن موسی الرضا یکی از مهمترین و بزرگترین موزه ایران به شمار می رود، که طیف گسترده و متنوعی از آثار و آشیاء را در بر می گیرد. موزه ها در هرکجای دنیا بخش مهمی از علایق گردشگران هستند و جاذبه ای مهم برای نشان دادن المان های فرهنگی و تمدنی سرزمین های مقصد به شمار می آیند. اما مجموعه ی حرم رضوی به واسطه ی ارادت و علاقه بسیاری از ایرانیان به امام هشتم شیعیان طی قرون گذشته، همواره پذیرای هدایا ارزشمند، وقفیات گرانبها و آثار و اشیاء بسیار نادری است که در مجموعه ی بزرگ موزه ی آستان قدس رضوی نگهداری می شود و گردشگران و زائران بسیاری از بخش های مختلف آن دیدن می کنند.

در ابتدا اشیاء و آثار اهدایی به آستان قدس رضوی به عنوان مدیریت مجموعه رضوی، در خزانه و بخش های مختلف حرم امام رضا نگهداری می شد تا این که در سال 1324 موزه ی آستان قدس به طور رسمی افتتاح شد، این موزه توسط کارشناسان و متخصصان موزه داری آن دوره طراحی شد و افرادی چون آندره گدار، بیوک قهرمانی و بخصوص مهدی بهرامی مدیر موزه ی ایران باستان وقت در طراحی، جانمایی و ساختار بندی موزه نقش مهمی داشتند. با شکل گیری بخش های مختلف موزه با توجه به ماهیت آثار و موضوعیت اشیا موزه ی آستان شکل و ساختاری منسجم یافت. این موزه در مساحتی در حدود 1000 متر مربع در دو طبقه به تالار های مختلفی تقسیم شد و بعد ها ساختمان های دیگری نیز به آن اضافه شد که در این مسیر به همه آن ها سر می زنیم.

اصلی ترین بخش موزه ی آستان قدس شامل موزه ی مرکزی است و گردشگران و زائران این مجموعه می توانند در تور مشهد از تالار های و بخش های مختلف این موزه تحت عنوان گنجینه دیدن کنند. مهمترین تالار ساختمان مرکزی موزه ،گنجینه ی حرم رضوی است، که در این بخش آثار و اشیاء متعلق به خود حرم امام رضاست. آثار و اشیائی که طی قرون مختلف از زمان اولین حرم ساخته شده در کنار مقبره ی امام رضا در این مکان قرار داشته اند. به طور مثال می توان به ضریح های قبلی مقبره ی امام رضا از جمله ضریح متعلق به دوران صفوی و پهلوی اشاره کرد(که پیش تر در سایت 2SAFAR به آنها پرداختیم و آنها را معرفی کردیم). ازجمله آثار فاخر و ارزشمند این بخش از موزه کتیبه ای طلائی است که از سوی شاه طهماسب صفوی وقف این آرامگاه شده است. گردشگران در گنجینه ی حرم رضوی می توانند کتیبه ی شاه عباس صفوی، کتیبه های سنگی نصب شده در حرم امام رضا در قرون 6 تا 9 هجری قمری، آثار متعلق له دوران سلجوقی، خوارزمشاهی، مغول، تیموری، را از نزدیک ببینند که از جمله ی این آثار می توان به کاشی ها زرین، آئینه ها، وسایل روشنایی ، قفل ها و اشیاء بسیار متعدد و متنوعی اشاره کرد که هر کدام بخشی های مهمی از هویت و تاریخ ایران و این مجموعه ی مقدس را روایت می کند.

در ادامه ی معرفی بخش ها و تالار های موزه ی آستان قدس رضوی، به گنجبنه ی تمبر و اسکناس سر می زنیم. تمبر یکی از نماد هایی است که علاقه مندان بسیاری دارد و خود دربردانده ی هویت و تاریخ ادوار ودوره های مختلف یک سرزمین می باشد. تمبر های رویداد ها و اتفاق های بسیاری را ثبت کرده و یک نماد خاطره انگیز و دلنشین است. از این رو، نماد های این چنین، روایتگرانی صادق هستند و موزه های امروز یکی از بهترین مکان های برای چنین نماد هایی به شمار می روند. این بخش از موزه ی آستان قدس در اواخر دهه ی 60 هجری شمسی در حدود سال 1369 در طبقه ی زیر زمین موزه ی آستان قدس در محوطه ی مجموعه ی رضوی افتتاح شد. گردشگران و زائران حرم امام رضا می توانند تمبر های مختلف و متعددی در دوره های مختلف تاریخی را در این مکان مشاهده نمایند. از جمله تمبر های معروف این بخش از موزه می توان به نخستین تمبر جهان به نام پنی سیاه اشاره کرد و از اولین تمبر های بکار رفته در نامه نگاری و دوره های قاجاری دیدن کرد. این درحالی است که بسیاری از تمبر های مناسبتی خاص هم به صورت هدیه در این مکان قرار می گیرند.

علاوه بر تمبر، در این بخش از موزه ی آستان قدس، نامه های تاریخی(متعلق به شاهان ایرانی)، کارت پستال، نخستین وسایل ارتباطی مانند تلفن ، تلگراف و آثار مرتبط با تاریخ پست ایران اشاره کرد. بر اساس اطلاعات مندرج در موزه ی آستان قدس، گردشگران شاهد 300 تمبر و دیگر آثار مرتبط با این بخش خواهند بود، که بدون شک بخش هیجان انگیز و خاطره انگیز برای گردشگران محسوب می شود. در این بخش از موزه تعدادی از اسکناس های مورد استفاده در ایران نیز به نمایش گذاشته شده که این حوزه هم دارای تاریخ خاص خود می باشد وعلاقه مندان بسیاری نیز دارد و مانند تمبر عده ی بسیاری به جمع آوری و داشتن کلکسیون های خصوصی دست می زنند، که بهترین و یکی از غنی ترین موزه در ایران برای تمبر و اسکناس موزه آستان قدس رضوی است.

از دیگر بخش های موزه ی آستان قدس می توان به گنجینه ی نجوم اشاره کرد، بخشی که در تاریخ ایران دارای اهمیت و جایگاه بالایی بوده است. این تالار موزه در حدود سال 1378 هجری شمسی تاسیس شد. این بخش از موزه به واسطه ی اهمیت و جایگاه علم نجوم در میان مسلمانان بخصوص ایرانیان دربردانده ی اشیاء و ابزار بسیار قدیمی و ارزشمندی است. گردشگران در این بخش از موزه می توانند اسطرلابها، تلسکوپ ها و تعداد وسیعی از ابزار و ادوات علم نجوم را در این بخش از موزه مشاهده کنند. برای رفتن به این بخش از موزه باید به طبقه دوم موزه بروید. تالار و گنجینه ی دیگری هم که با بخش نجوم در موزه ی آستان قدس تاسیس شد، گنجینه ی ساعت است که این بخش هم در طبقه دوم قرار گرفته انواع مختلف از ساعت های را می توان در این بخش از موزه دید.از ساعت های آفتابی و تقویمی گرفته تا ساعت های افقی و عمودی آفتاب و انواع مختلف ساعت هایی که در ایران وجود داشته است. گردشگران در این بخش ها می توانند بخش های مختلفی از تاریخ ایران را به شکلی زیبا مشاهده نمایند.

در ادامه ی معرفی بخش های موزه ی آستان قدس رضوی به تالاری تحت عنوان گنجینه ی سلاح های گرم و سرد موزه ی آستان قدس می رسیم. در این بخش گردشگران و زائران حرم امام رضا می توانند در طبقه ی دوم موزه از این بخش دیدن کنند. سلاح ها و ادوات نظامی همواره بخش مهمی از تاریخ سرزمین های مختلف را روایت می کند . از این رو، در موزه های کشور ها و شهر های مختلف از توجه بسیاری برخوردار است. در این بخش از موزه ی آستان قدس، شمشیر های فاخر و جواهر نشان از بارز ترین آثار موجود در این تالار هستند که در کنار زره های فولادی، سپر های دفاعی از جنس ها و طرح ها مختلف، خنجر ها و کارد های معمولی و تاریخی و فاخر و کارشده و تبر ها و تبرزین های طلاکاری ، حکاکی شده و بسیار زیبا قرار دارند.

گردشگران در بخش سلاح های موزه کمان های لاکی زیبایی را می بینند که با هنرمندی تمام بر روی آنها نقوش زیبایی طراحی شده است، کلاه خود و دیگر ادوات جنگی هم بخش دیگری از غرفه هی موزه را به خود اختصاص داده است، در قسمت سلاح های گرم، تفنگ های تاریخی و تپانچه های سرپر قدیمی و شاهانه از جمله آثاری هستند که روایت گر بخش هایی از تاریخ ایران می باشند.

در سال 1378 همراه با تالار سلاح ها، گنجینه ی ظروف هم در موزه ی آستان قدس افتتاح شد، که این بخش هم در طبقه ی دوم موزه قرار دارد. آثار موجود در این بخش از موزه از دیرینگی بیشتر برخودارند، چرا که در این بخش گردشگران می توانند آثار سفالی متعلق به 3 هزار سال قبل را از نزدیک ببینند که در کنار ظروف سفالی و چینی دوران اسلامی قرار گرفته اند. این ظروف و اشیاء بیشترشان هدایای اهدائی به مجموعه آستان قدس است که در این تالار نگهداری می شود، اما نکته ی قابل توجه کشف تعدادی از آثار این بخش در حفاری های صورت گرفته در مجموعه ی حرم رضوی است.

یکی دیگر از گنجینه های موزه ی آستان قدس متعلق به آثار هنری است که به مجموعه آستان قدس اهدا شده است، در این بخش ما شاهد نقاشی های ارزشمند و باشکوهی هستیم. از جمله ای این نقاشی های می توان به تابلو های زیبای استاد و هنرمند بزرگ معاصر ایران، استاد کمال الملک اشاره کرد، اما نقاشی های موجود در این بخش از موزه تنها آثار نقاشان ایرانی را در خود جای نداده، بلکه گردشگران موزه ی آستان قدس آثار کم نظیری از نقاش شان صاحب نام جهان و آثار زیبا و مشهوری را خواهند دید که جایگاه و اهمیت موزه را بیش از پیش نشان می دهد.

اما در سال 1378 تالار دیگری در این موزه بازگشائی شد که شاید در کمتر موزه ای در ایران بتوان بخشی خاص و تخصصی مرتبط با آن را پیدا کرد، گنجینه ی صدف و حلزون های دریایی ، کلکسیونی بود که از محمد سعید فواد وهبه، آثار جمع آوری شده ی شخصی اش را به آستان قدس رضوی تقدیم کرد و این مجموعه ی بی نظیر و زیبا به یکی از دیدنی ترین بخش های موزه ی آستان قدس رضوی تبدیل شد و در ادامه حیات این بخش اثار و نمونه های دیگری نیز از صدف ها و حلزون های دریایی به این بخش موزه اضافه شد.

تالار سکه که در موزه ی آستان قدس رضوی به آن گنجینه ی سکه می گویند، از بخش های دیدنی و پر اثری است که در معرض دید گردشگران و زائران مجموعه ی حرم رضوی قرار دارد. این بخش در زیر زمین موزه قرار گرفته و در حدود یک دهه پیش یعنی در سال 1388 به طور جدا به بخشی از موزه ی آستان قدس رضوی تبدیل شد. سکه های در هرکجای جهان، اثر و سندی معتبر و ماندگار از دوره های مختلف تاریخی هستند و به دلیل رواج و کاربرد روزمره و عمومی آن از سند های مهم و مشخص دوره های تاریخی به شمار می آیند، از این رو، در ایران با توجه به قدمت تاریخی تعداد گسترده ای از سلسله و ها حکومت در پهنه ی جغرافیایی و تمدنی آن حضور داشته اند و به همین خاطر، سکه های متعدد و متنوعی در قسمت های مختلف ایران از دوره های تاریخی متنوعی یافت می شود که موزه ی آستان قدس یکی از بهترین موزه ی های ایران برای شناخت و آشنایی با سکه های تاریخی است.

گردشگران و زائران حرم رضوی، در این بخش از موزه می توانند سکه های از دوران هخامنشی، مقدونی، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، و حکام و شاهان محلی عهد باستان ایران را در این بخش نظاره گر باشند. همچنین سکه های از دوران اسلامی متعلق به خلفای اموی، عباسی، آل بویه، سامانیان، صفاریان، آل زیار، عزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، مغول، تیموریان، آ قویونل قرا قویونلو، صفویان، افشاری، زندیه ، قاجار ، پهلوی و جمهوری اسلامی نیز در این بخش وجود دارد. نکته قابل توجه دیگر در خصوص تالار سکه، وجود آثاری است که شاید کمتر کسی با نام سلسله و حکومت آن در کتب های تاریخی آشنا باشد، حکومت های محلی مانند بنی دلف، باینجور، علویان طبرستان، آل مظفر، بنی سعلوکی، کوشانیان، شاهان ارمنستان، خاراسن، هندوپارتی، عرب ساسانی، آل کیا و بسیاری از حکومت های کوچک و کم عمری که سکه های آنان روایت گر بخش های تاریخ کوتاه و کم رنگ آنها در تاریخ ایران شده است.همان طور که دیدید، سکه های موجود در این بخش از موزه تمام سلسله ها و حکومت های حاکم بر قسمت های مختلف این سرزمین را مانند کتابی تاریخی در پیش روی ما قرار می دهد و این یکی از زیبا ترین بخش های موزه ی آستان قدس به شمار می آید. بر اساس اعلام موزه کمتر از 2 هزار سکه در این موزه نگهداری می شود که در کنار این سکه ها آثار دیگر مانند سکه های خارجی و سکه های مناسبتی امام رضا تحت عنوان درهم های ولیعهدی نیز وجود دارد که به اهمیت این بخش از موزه می افزاید.

یکی دیگر از تالار ها یا همان گنجینه های موزه ی آستان قدس، تالار مدال هاست، که مدال های اهدائی ورزشکاران و افتخار آفرینان ایرانی به آستان قدسی حرم امام رضا را به نمایش می گذارد. مرحوم جهان پهلوان تختی اولین ورزشکاری بود که مدال های خود را به حرم امام رضا تقدیم کردو بعد از آن بخصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ورزشکاران و مدال آوران بسیاری مدال ها و جوایز بین المللی خود را به پاس احترام و ارادت به آستان قدس اهدا کردند. گردشگران می توانند از این بخش دیدنی موزه در طبقه دوم موزه دیدن کنند.