زمانی که گردشگران وارد شهر همدان می شوند، صفتی پرتکرار را در ورودی و دیگر بخش های تبلیغیاتی شهر مشاهده می کنند، پایتخت تاریخ و تمدن ایران. نام گذاریی که از سوی مجلس شورای اسلامی ایران در سال 1385 صورت گرفت و شهر همدان را با این نام معرفی کردند. اما چرا همدان؟ با وجود پرسپولیس در شیراز که شکوه و عظمت پادشاهان عهد هخامنشی را در تخت جمشید نشان می دهد، چرا این شهر را پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین نامیده اند. این خود جذابیتی بی مثال برای سفر این شهر خواهد بود. وقتی نام همدان را می شنویم، ترکیب و ریشه یابی اسم این شهر ما را با حجم عظیمی از تاریخ این شهر رو به رو می کند و گردشگران برای فهم این تاریخ باید به نزدیکی خیابان اکباتان در داخل شهر همدان بروند. خود اسم اکباتان هم اسمی کهن و قدیمی است که در کتب تاریخی و متون باستانی بسیار از آن شنیده ایم که به همدان اطلاق می شد. وقتی در کنار خیابانِ اکباتانِ شهرِ همدان قرار می گیرید. تپه ای وسیع بالغ بر 40 هکتار خود نمایی می کند و شما در کنار قدیمی ترین پایتخت ایران قرار دارید. تپه ای که زمانی با نام هگمتانه اولین پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین بود.
چرایی نام گذاری همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران، در هگتمانه است، شهری که ما نام آن را بر اساس نوشته های شوشی، کتیبه های هخامنشی و متون یونانی می شناسیم. یکی از بزرگترین فقدان های تمدنی و تاریخی ما، اطلاعات اندک و بقایای کم از تمدن مادی است، تمدنی که اولین پادشاهی ایران را شکل داد و برای چندین قرن بر فلات ایران حکومت راند. اما با شکست و فروپاشی آن بسیاری از بنا ها، نمود های فرهنگی و تمدنی آن میان رفت و تنها آثار اندکی از این تمدن باستانی در بقایای مختلف سایت های باستان شناسی کشف شده است.
براساس متون تاریخی که از منابع مختلفی می توان نام برد، دیاکو حکومت ماد را بنا می کند. برخی بر این باورند که هگمتانه در دوران حکمرانی دیاکو بنا می شود و او اقوام ماد را به این منطقه برده و شهری شاهانه می سازد. متاسفانه اطلاعات دقیقی در خصوص تاریخ شکل گیری شهر هگمتانه در دست نیست و کاوش های باستانی هم تنها نمود های تمدنی مردم در این شهر را کشف کرده اند. اما بیشترین اطلاعات ما در خصوص این شهر به کتاب های تاریخی و باستانی باز می گردد. برخی مانند نویسنده ی بزرگ یونان هردوت، که وی را پدر تاریخ می دانند، هگمتانه را شهری پادشاهی می داند، که قصر های شاهان ماد در کنار مقر های نظامی و اداری حکومت شان در تپه ی هگمتانه جای داشت و دیوار های هفت گانه از قسمت های شهر محافظت می کرد. با شکل گیری امپراتوری هخامنشی ماد ها از صحنه ی تاریخ کنار زده می شوند و هگمتانه به یکی از پایتخت های هخامنشی بدل می شود اما بر اساس روایت های تاریخی در زمان حمله ی اسکندر مقدونی هگمتانه شهری ویران شده بوده و از جمله شهر های آباد عصر هخامنشی نبوده است. با 2safar در ادامه ی مسیر همراه باشید تا این پایتخت افسانه ای و سر به مهر را بهتر بشناسیم.
در ادامه ی معرفی قدیمی ترین پایتخت ایران زمین در شهر همدان، شما را با بخش های مختلف این مجموعه ی برجا مانده از تمدن مادی آشنای می کنیم. اما پیش از آن باید یک واقعیت تاریخی را روشن کنیم و آن ویرانی این اثر تاریخی در دوران هخامنشی است، قدرت سیاسی همواره در هرکجای تاریخ خواستار حضوری بی رقیب بوده و هخامنشیان با تمام شکوه و جلال شان نمی خواستند آثار تمدنی ماد ها در بخش های مختلف سرزمین ایران نمود از شکوه آن دوره ی تاریخی داشته باشد وگرنه چگونه یکی از پایتخت های چهارگانه این امپراتوری در هنگام ورود اسکندر به ایران مخروبه ای بیش نبوده و چرا مانند شوش نگهداری و مراقبت نشد و هیچ کدام از شاهان هخامنشی در اولین پایتخت سرزمین ایران کاخی بنا کرد؟ همه ی این سوال ها راز هایی تاریخی هستند که شاید در ذهن برخی از گردشگران ایجاد شوند، سوال هایی که تنها تاریخ پاسخ گوی آنها نیست و ماهیت تمامیت خواه آدمی همواره بخشی لاینفک در زندگی بشر باقی می ماند.
بنا به گفته های تاریخی هگمتانه شامل قصر ها و کاخ هایی زیبا بوده که مساحتی 40 هکتاری را اشغال کرده بود و در این متون تاریخی از معماری شهر نیز سخن به میان آمده است، بنا بر گفته ها و نوشته ها، معماران مادی هگمتانه را به زیبای در قالب قلعه های در دل هم بنا کردند، این قلعه ها در دل یکدیگر قرار داشتند. تعداد این قلعه ها هم بر اساس نوشته های تاریخی 7 عدد بوده و مردم نیز در کنار این قلعه زندگی می کردند. در کتاب های تاریخی قصر پادشاهان ماد را پوشیده از طلا و نقره توصیف کرده اند، توصیفی که بخش هایی از آن را آلوده به اغراق باید دانست، اما بدون شک در قصر های پادشاهان طلا همواره فلزی ارزشمند و پرکاربرد بوده است.
اگر بخواهیم از توصیف خیالی بگذریم ، گردشگران در هگمتانه به پی بنا های باستانی روبه رو هستند و هیچ اثر سالمی متعلق به آن دوره ی تاریخی سرپا نیست. اما گردشگران می توانند یافته های باستان شناسان را در این مکان تاریخی را سندی بر تمدنی عظیم بدانند. سیستم آب رسانی در شهر هگمتانه یکی از این کشفیات است، سیستمی منظم و مهندسی شده با ساختار مشخص و ادامه دارد در تمامی کانال ها و مسیرها که با آجرهای یکسان پوشش داده شده اند. پی خانه ها و بنای های هگمتانه پنان منظم و مهندسی شده وجود دارند که تصور شهری بنا شده بر روی این پی ها، در ایران امروز آرزویی نادیده است، شهری که مسیر های عبور، فضا های خانه ها و معابر به شدت منظم و دقیق ساخته شده اند، به گونه ای که می توان پلان کلی این شهر را با چیدمانی دقیق مشاهده کرد. کارشناسان و باستان شناسان در قسمت های مختلف هگمتانه دیوار ها و حصار های شهر، برج و باروی 9 متری با فاصله های دقیق و منظم را کشف کردند که ماهیت کلی اولین پایتخت ایران زمین را بیشتر نمایان می ساخت.
اما آثار و اشیاء کشف شده در این شهر، بدون شک بخش بسیار ارزشمندی از تاریخ و تمدن ایران را نمایان می کند و شما می توانید برای آشنایی بیشتر با بقایای کشف شده در هگمتانه با ما در 2safar همراه باشید.
در ادامه ی معرفی هگمتانه به عنوان یکی از اصلی ترین جاذبه های باستانی شهر همدان، این بار شما را با آثار کشف شده در این محوطه ی باستانی آشنا می کنیم. آثاری که تنها اشیاء کشف شده نیستند، بلکه پهنه ی وسیعی از تمدن ماد و هخامنشی را برای ما نمایان می سازند، بخش هایی که چهره ی در خاک خفته اش، قرن ها بخش وسیعی از تمدن ایران زمین را پنهان کرده بود و این بار طی تلاش های باستان شناسان، گردشگران می توانند در میان ویرانه های هگمتانه، تصویری روشن تر از اولین پایتخت ایران زمین پیدا کنند.
بخش وسیعی از آثار کشف شده در هگمتانه، امروزه در موزه ی مرتبط با این مکان در شهر همدان نگهداری می شود. آثار و اشیاء کشف شده در همدان به بخش ها و دوره های مختلفی از تاریخ این شهر باز می گردد، که البته آثار دوران پس از هخامنشی و دوران اسلامی هم به واسطه ی شهر همدان در کنار هگمتانه کشف شده است، اما دلیل معرفی آثار کشف شده در هگمتانه در اینجا برای تصویر بهتر و دقیق تر گردشگران از این شهر باستانی است. بخش وسیعی از آثار کشف شده ی متعلق به دوران ماد استخوان هایی است که در قسمت های مختلف هگمتانه پیدا شدند. در کنار این استخوان ها ، سفال های متعلق به آن دوران تاریخی هم از جاذبه هایی هستند که اطلاعات بیشتری در خصوص تمدن مادی را در اختیار باستان شناسان و تاریخدانان قرار داده اند. اما در میان خرابه های هگمتانه تمدن ایرانی دوران هخامنشی و اشکانی و ساسانی هم حضور دارند.
از ارزشمند ترین آثار کشف شده در هگمتانه ی همدان باید به لوح ها و کتیبه ای هایی اشاره کرد، که مانند کتاب هایی تاریخی بخش هایی از تمدن هخامنشی در این سرزمین را بازگو می کنند. شاید نبوغ و شعور هخامنشیان در ثبت و نگهداری از فرهنگ و تمدن شان، باعث شد تا این تمدن باستانی برای سالها اولین پادشاهی ایران زمین شناخته شود، تمدنی که بخش های مختلف المان تاریخی اش در لوح های گلی و زرین به ثبت رسیده اند و ما امروزه می توانند این لوح های باستانی و ارزشمند را مشاهده کنیم. در هگمتانه لوحی زرین بنام لوح ارشام کشف شده که از طلای ناب ساخته شده است، که متاسفانه در خلال سرقت آثار باستانی ایران به آمریکا برده شده است. لوح دیگری هم به نام آریارامنه هم که در موزه ی برلین نگهداری می شود، در هگمتانه کشف شد. این دو لوح که در ابعادی کوچک ساخته شده اند و با خط میخی دربردارنده ی اطلاعاتی ثبت شده از دوران هخامنشی هستند. نکته جالب در خصوص کتیبه ی آریا رامنه قدمت تاریخی آن است و پیش از حکمرانی کورش کبیر است. لوح های دیگری هم در هگمتانه کشف شده که خوشبختانه در موزه ی ایران باستان در تهران نگهداری می شوند، یکی از این لوح های هخامنشی کشف شده در هگمتانه ، لوح منتسب به داریوش دوم هخامنشی است. اما در کنار این لوح های ارزشمند می توان از اشیاء بسیار نادر و باشکوهی مانند، جام طلایی (ریتون سر شیر)، کاسه ی سیمین خشایار شاه، کوزه ی نقره ای منقش به خطوط میخی و جام نقره ای و بشقاب نقره ای متعلق به دوران هخامنشی اشاره کرد، همچنین دانستن کشف سکه های اشکانی و ساسانی در این شهر باستانی، حدس آغشته به بدبینیِ ویرانیِ هگمتانه در دوران هخامنشیان را کم رنگ می سازد.
