گنجنامه همدان
همدان شهری خوش آب و هوا و زیباست که هوای مطبوع آن در فصل تابستان خنک و در بهار و پاییز دیدنی و تماشایی است. پس از بازدید از هگمتانه ، که گنجینه ای ارزشمند، برای تاریخ و تمدن ایران به شمار می رود، گردشگران می توانند این خط تاریخی را دنبال کنند، هرچند در خود هگمتانه هم آثاری متعلق به دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی را مشاهده کردیم. اما با این وجود، می توان حضور هخامنشیان را به سبک و سیاق آن امپراتوری باشکوه در همدان هم دید. ویژگی بارز این امپراتوری، جا نمایی از هویت و تمدن شان در مسیر های تاریخی و باستانی است، هرجا شاهراهی وجود داشته ، هخامنشیان در خلال پادشاهی های مختلف اثری از خود در آن جا بر جای گذاشته اند و مانند سنتی شاهانه نام و نشان خود را بر روی عناصری ماندگار و به سبک و شیوه ای پایدار ثبت کرده اند.
در همدان هم این سنت به جای آورده شده و در دو دوره تاریخی اثر و نشان شاهان شهیر هخامنشی را می توانیم نظاره گر باشیم. در جنوب غربی شهر همدان با فصله ی کوتاهی از مرکز شهر که امروزه بخشی از حاشیه ی همدان به شمار می آید، در ورودی مسیر کوه الوند، دو تخته سنگ وجود دارند، که آثاری بسیار ارزشمند از تمدن ایران بر روی آنها حک شده و به نوعی دو نشان شاهی در آنجا وجود دارد. این دو کتیبه در بردارنده دو فرمان پادشاهی هستند یکی از این کتیبه ها متعلق به داریوش کبیر است و دیگری در دوران پر جلال جبروت خشایارشا بر روی این سنگ ها حک شده اند.
این دو کتیبه مانند بسیاری از کتیبه های هخامنشی مانند کتیبه ی بیستون، یا سنگ نوشته های نقش رستم و تخت جمشید، به سه زبان پارسی باستان، ایلامی و بابلی نوشته شده است، که هوشمندی و افق دید این امپراتوری را نشان می دهد و بی گمان در حضور پررنگ این سلسله ی پر شکوه در تاریخ ایران و جهان موثر است. هر کدام از این سنگ نوشته ها با خط میخی و در بيست سطر واز چپ به راست نوشته شده اند. نکته جالب در خصوص این کتیبه ها شباهت متن نوشته شده به یکدیگر است که تنها نام پادشاهان در این کتیبه متفاوت می باشد. در کتیبه ی منتسب به داریوش کبیر آمده است: خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروائی از [میان] بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین‌ها[یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی و درست در فاصله بسیار کمی از کتیبه ی اول در دومین سنگ نوشته همین متن با نام خشایارشا آمده است.
اندازه ی کتیبه ی دایوش کبیر 290 سانتیمتر و کتیبه ی خشایارشا 270 سانتیمتر است که هر دو سنگ نوشته به سمت مشرق قرار گرفته اند. این کتیبه ها برای هزار سال مانند رازی سر به مهر مرموز و ناخوانده بودند تا اینکه در خلال سلطنت قاجار و پادشاهی محمد شاه قاجار، در سال ۱۲۲۰ شمسی فردی بنام پاسكال كست به نقاشی این مکان پرداخت و نقاشی کست توسط سر هنري راولينسن انگليسي دیده شد و او توانست با استفاده از سنگ نبشته هاي گنج نامه، گنج پنهان در نامه های باستانی داریوش کبیر و خشایارشا را رمز گشايي کرد و نکته قابل توجه در این خصوص، کشف داده هایی بود که به عنوان کلید حل بسیاری از کتیبه های مهم ایران از جمله کتیبه ی داریوش کبیر در بیستون مورد استفاده قرار گرفت و ایرانیان به واسطه ی این مهم با بخش های پنهان و باشکوهی از تمدن خود آشنا شدند.