کوتلای فیروز شاه دهلی هند

کوتلا به معنی قلعه و ارگ شاهانه ای است، که به فیروز شاه تغلق نسب داده اند. فیروز شاه پس از پسر عموی خود سلطان محمد تغلق شاه بر تخت پادشاهی هندوستان تکیه زد و به عنوان یکی از پادشاهان پیروز تاریخ هندوستان نام خود را ثبت کرد، اما او مسلمانی متعصب بود که بسیاری از معابد هندو ها را به ویرانه ای تبدیل کرد، که پیش تر در معرفی جاذبه های گردشگری شهر دهلی به مجموعه حوض خاص اعم از مسجد و آرامگاه فیروز شاه تغلق پرداختیم که در ادامه ی معرفی جاذبه های گردشگری و تاریخی شهر دهلی به معرفی ارگ فیروز شاه در فیروزآباد دهلی خواهیم پرداخت.

این ارگ تاریخی هم مانند بسیاری دیگر بناهای شهر دهلی از سنگ ماسه ای ساخته شده است. اگر به خاطر داشته باشید در 2safar ستون آشوکا (برای آشنایی بیشتر می توانید به سایت 2safar مراجعه کنید) را به عنوان یکی از آثار باستانی هندوستان معرفی کردیم و در آنجا گفتیم که بسیاری از این ستون ها از بین رفته اند و برخی از آنها هم مانند ستونی که در ارگ فیروزشاهی وجود دارد، از یک مکان دیگر به این جا آورده شده است، هرچند که بخش سرستون این ارگ از میان رفته اما ساقه ی ستون همچنان برافراشته است بسیاری از کارشناسان باستان شناسی بر این باورند که این ستون آشوکا(امپراتور موریان) از توپرا کالان (Topra Kalan) در ناحیه پونگ قاطیِ هاریانا (Pong Ghati of Haryana)به این جا آورده شده است و این در حدود سال های 1356 میلادی بوده است، بر اساس اطلاعات موجود در خصوص ارگ فیروز شاه، سلطان تغلقی در حدود سال 1354 فیروزآباد را به پایتخت تغلقیان در هند انتخاب می کند و کوتلای او یا همان قلعه و ارگ سلطانی اش را در این منطقه بنا می کند و بر همین اسا دستور انتقال یکی از ستون های آشوکا را هم صادر می کند.

این ستون با حدود 13 متر ارتفاع، قدمتش به قرن سوم پیش از میلاد می رسد و بر روی این ستون باستانی یک کتیبه هم نگاشته شده که در قرن 19 ترجمه شدند و اطلاعات تاریخی مفیدی به دست باستان شناسان رسید. علاوه بر این ستون باستانی بنا ها و قسمت های دیگری هم در مجموعه ی ارگ فیرزشاه وجود دارد که بیشتر آنها آسیب های جدی دیده اند و در ادامه مسیرمان در این مکان تاریخی با آن ها آشنا خواهیم شد، بنا هایی مانند مسجد و مجموعه بزرگ باغ مانندی که امروز جز ویرانه ای از آن باقی نمانده است.

بسیاری بنا های این مجموعه ی تاریخی در دوران پی از تغلقیان ویران شدند، چراکه پادشاهان بعدی بسیاری از نشانه های تغلقیان را از میان برداشتند و از مصالح بنا های این مجموعه در ساخت بنا های دیگر شهر دهلی در دوره های تاریخی مختلف استفاده کردند. البته ارگ فیروز شاه در حدود قرن 18 و 19 مانند استادیوم یا یک سالن اجتماعات بزرگ برای رخداد هایی مانند کنسرت مورد استفاده قرار گرفت اما روز به روز با آسیب های بیشتری رو به رو شد. با ما در این سفر و اشنایی با بخش های مختلف ارگ فیروز شاه با همان کوتلای فیروز شاه همراه باشید.

پیش از آنکه در ادامه معرفی بنا های ارگ فیروز شاه به مسجد جامی به عنوان یکی از شاخص ترین بنا های این مجموعه تاریخی بپردازیم، نگاهی به سنگ نوشته ی ستون آشوکای ارگ بندازیم که از زمان نصب آن در دوران فیروز شاه تا 500 سال بعد کسی خبر از محتویات این سنگ نوشته داشت. تا اینکه در سال 1837 توسط جیمز پرینسپ(James Prinsep) ترجمه شد، البته پرینسپ با استفاده از ترجمه ی ستون ها و سنگ های دیگری در مناطقی مانند آسیای مرکزی موفق به خواندن سنگ نگاره ی این ستون سنگی شد. در سنگ نوشته آمده است که تاریخ نگارش اش متعلق به قرن سوم پیش از میلاد بود و برخی از دستورات حکومتی و توصیه های اخلاقی برای نسل ها آینده در آن نوشته شده است. برای مثال نوشته شده که در امتداد بزرگراه ها، درختان انجیر کاشته شده که برای انسان ها و حیوانات سایه بان باشند و یا اینکه به رعایت قوانین اخلاقی و قانونی تاکید شده است و مانند بسیاری از سنگ نگاره های باستانی دستورات دینی بخش مهمی از متن را به خود اختصاص داده است.

اما در سمت دیگری از ارگ فیروز شاه، بنایی با گنبدی اسلامی قرار دارد که روزگاری یکی از مساجد مهم دهلی به شمار می رفت، مسجدی با نام جامی که می توان آن را قدیمی ترین و بزرگ ترین مسجد کهنی دانست که هنوز هم برخی از مسلمانان در آن به عبادت و خواندن نماز می پردازند و همچنان کارکرد اصلی اش را حفظ کرده است. این مسجد که یکی از نمونه های مساجد و معماری تغلقیان است، بخش هایی از آن ویران شده، مخصوصا تالار اصلی بنا کلیت هویت اش را از دست داده و بنا اولیه مسجد بر روی سکوییی قرار گرفته که از سه طرف با پله هایی کم ارتفاع و زیبا پوشیده شده و گردشگران از طریق آن پله ها خود را به مسجد می رسانند، اما تالار رو به روی مسجد همان طور که گفته شد یک ویرانه ی کامل است.

ساختار بنای مسجد به شکلی زیبا است که الهان بخش برخی دیگر از مساجد دنیای اسلام شد، برای نمونه در سال 1398 سلطان تیمور پس از دیدن این مسجد، مسجدی درست شبیه به این بنا را در سمرقتند ساخت.

یکی دیگر از بنا های ارگ فیروزشاه بااولی مدور (The circular Baoli) است که در سمت شمال غربی ستون اشوکان قرار دارد. این بنای دایره ای شکل در وسط یک باغ قرار گرفته و از طبقات مختلفی تشکیل می شود و از طریق کانال، آب به داخل این مکان آورده می شده و بر اساس یافته های متخصصان، یک مکان برای شنا و استحمام در فصل تابستان بوده است. بخش های مختلف این بنا ویران شده اما همچنان حوضچه و استخر این بنا از طریق کانال های آب پر می شوند، باغ این مجموعه ی تاریخی از طریق اب این بخش از مجموعه آبیاری می شود.

این مجموعه تاریخی آسیب های فراوانی دیده و شاید به دلیل جنس مصالحه اش زود به ویرانه ای تبدیل شده اما بر اساس یافته های تاریخی بسیاری از مصالح بنا های این مجموعه ی تاریخی در دوران گورکانیان برای ساخت قسمت های دیگر شهر پس از تخریب انتقال پیدا کردند ، اما نباید این بنا را تنها مجموعه ای ویران دانست، چرا که با این وجود همچنان آثار و بنا های ارگ یا کوتلای فیروزشاه جاذبه های تاریخی و گردشگری دیدنی هستند و روایت گر بخش هایی از تاریخ هند.