قلعه پور اشرف دره شهر ایلام

در معرفی بنا های تاریخی شهر دره شهر این بار می خواهیم به دوره ای نزدیک تر برویم و اثر تاریخی دیگری این بار از دوران قاجاریه برای شما معرفی کنیم. در طول سفر به دره شهر با یک واقعیت مهم در این منطقه ی جغرافیایی رو به رو هستیم که مهمترین ویژگی جغرافیایی این شهر و این منطقه، طی چندین هزاره ی گذشته به شمار می آید و آن را به یکی از نقاط کلیدی تبدیل کرده بود،قرار داشتن در دره شهر یا همان شهر دوران اسلامی سیمره و یا نام باستانی آن ماداکتو، در مسیر شاه راه باستانی ایرانیان، مسیری که شهر ها و پایتخت های جنوب غربی ایران را به شهر های مهم غرب ایران و مسیر مهم و مرتبط با بین النهرین، آناتولی و قفقاز را ممکن می ساخت و پل ها، سنگ نگاره ها ، سنگ نوشته و قلعه های متعددی نیز در این مسیر وجود دارد که در دوره های مختلف تاریخ ایران بنا شده اند. در نزدیکی دره شهر هم چندین قلعه ی تاریخی ویران شده وجود دارد که سالم ترین این بنا ها قلعه ی پور اشرف است که در این مسیر با هم آن را خواهیم شناخت.

این قلعه ی تاریخی در 6 کیلومتری دره شهر واقع شده است و بر اساس سنگ نوشته ای که بروی قلعه وجود دارد، بنایی متعلق به سال 1335 هجری قمری است، هنگامی که گردشگران پیش روی این قلعه تاریخی قرار می گیرند، قسمت های مختلف قلعه را می توانند از نزدیک مشاهده کنند. قلعه ی پور اشرف را که در روستای شیخ مکان قرار گرفته راقلعه شیخ مکان و قلعه ی شیخ مکان پور اشرف هم می نامند. این بنای تاریخی در دوران قاجاریه و به دستور والی وقت منطقه به نام میر محد خان پور اشرف ساخته می شود و در بسیاری از متون نام این حالک را بر روی قلعه ی گذاشته اند. این بنای تاریخی امروزه به عنوان یکی از آثار تاریخی و گردشگری دره شهر مورد توجه گردشگران قرار دارد.

پلان کلی قلعه به صورت مربع شکل می باشد و در 3 طبقه ساخته شده است و در اطراف و بخش های مختلف این بنای تاریخی و مهم روزگار خود 5 برج داشته است که بقایای آسیب دیده ی آن در معرض دید گردشگران قرار دارد. در مجموعه در قلعه ی پور اشرف 30 اتاق وجود دارد مه قسمت های مختلف آن به صورت تو در تو به هم متصل می شوند و ساکنین قلعه می توانستند در آن به صورت کامل سکونت داشته باشند. تالار و سالن های نیز در این بنای تاریخی قابل مشاهده است، به همین خاطر بر اساس گفته های مردم محلی نیز باید این قلعه را یک دژ دفاعی و مسکونی دانست.

بسیاری بر این باورند که در ساخت قلعه پور اشرف از المان های معماری قلعه های اطراف این بنا که متعلق به دوران ساسانیان بوده، استفاده شده است. برج ها ، تیرکش ها ، زیر زمین، استطبل، حوضچه های سرد و گرم، انبار مهمات و دیگر بخش ها و قسمت های این قلعه ی دیدنی در معرض دید گردشگران است و بازدیدکنندگان این فضای تاریخی به خوبی می توانند شکل ، ساختار و هویت معماری این بنای تاریخی را از نزدیک مشاهده کنند.که برای آشنایی بیشتر شما را با ساختار و جنبه های هوشمندانه ساخت این قلعه آشنا می کنیم.

در ادامه ی معرفی قلعه ی پور اشرف، باید به ساختار، المان های معماری و اجزای تشکیل دهنده ی این اثر تاریخی اشاره کنیم، بنایی که همان طور که پیشتر در معرفی این مکان گفتیم، سازه ای که سازندگانش در روند ساخت آن از المان های معماری دوران ساسانیان در ساخت قلعه استفاده کرده اند، چرا در حوالی دره شهر ماداکتوی باستانی و قلعه ی دوران ساسانیان وجود داشته که برخی از آن المان ها در ساخت این بنا مورد استفاده قرار گرفته است، خرده سنگ ها و لاشه های سنگ با ملات گچ بخش های مختلف یان بنای تاریخی را شکل داده است و آجر کاری های محدودی را می توان در قلعه ی پور اشرف مشاهده کرد.، نکته جالب در خصوص این قلعه نظامی و دژ دفاعی که برج و باروی آن و تیرکش هایش جنبه نظامی بودن آن را در ذهن تداعی می کنند، دیوار کوتاه این قلعه نسبت به دیگر نمونه های آن است.

یکی از بخش های مهمی که در قلعه ی پور اشرف به دقت می توان آن را مشاهده کرد سیستم ورودی و خروجی آب است، که اگر همراه در معرفی شهر ماداکتو بوده باشید، در آنجا هم سیستم آب و فاضلاب طراحی شده بود، که در قلعه ی پور اشرف نیز وجود دارد، این سیستم از طریق انتقال آب از رود خانه آب مورد نیاز در بخش های مختلف بنا را مهیا می کند، یکی از این بخش ها حمام قلعه است، حمام در زیر قرار گرفته و از جمله حمام تاریخی استان نیز به شمار می آید. حمام قلعه در پلانی مربعی طراحی شده است، و بخش های مختلف حمام های سنتی ایرانی در دوران قاجاریه را می توان در این حمام نیز مشاهده کرد، ورودی، رخت کن، خزینه و حوضچه های آب سرد و گرم از جمله بخش هایی این حمام به شمار می آیند. یکی از مهمترین مسیر های سیستم انتقال آب قلعه، شامل آب ورودی و خروجی حمام است، که نبوغ و هوشمندی معماری ایرانی باستان را در این قلعهی تاریخی دوباره زنده کرده است. در این سیستم، کانال های سفالی مهمترین بخش آن محسوب می شوند، که در بخشهای از قلعه به دلیلی آسیب های جدی و تخریب قسمت هایی از قلعه قابل مشاهده هستند و شباهت زیادی به سیستم انتقال آب شهر باستانی ماداکتو دارند.

یکی از بخش های دیگر قلعه، سیاه چاله یا همان زندان قلعه است، که رد قسمت شرقی قلعه ی پور اشرف قرار دارد. با این وجود، گردشگران در قلعه ی پور اشرف ظرافت هی هنری معماران و سازندگان این بنای تاریخی را هم خواهند دید، طاق های سنگی و تناسب زیبای این طاق ها با هویت کلی بنا، آن را به مکانی زیبا بدل کرده که امروزه در دامنه کبیر کوه میزبان گردشگران مختلف است. در وسط حیاط هم دو حوض بزرگ قرار دارد که زیبایی بسیاری به ایم مکان می بخشد و از جمله تاثیر های معماری ایرانی دوران اسلامی نیز می تواند باشد. متاسفانه قسمت های مختلفی از قلعه ی پور اشرف آسیب دیده اما در سال های اخیر تلاش مختلف برای مرمت این بنای تاریخی آغاز شده که امیدواریم ، با ادامه ی این روند، قلعه ی پوراشرف را زیبا ببینیم.