در سفر به زاهدان باید این نکته را بدانید که به شهری پا گذاشته اید که بر خلاف تمام منطقه ی جنوب شرقی ایران و استان سیستان و بلوچستان، ناحیه قدیمی نیست، شهری بنا شده بر موقعیت نظامی و اداری است که با توجه به موقعیت استراتژیک اش، بهترین انتخاب برای مرکزیت اداری استان بوده و هست، اما در این شهر گردشگران با جاذبه های متعددی رو به رو هستند ، جاذبه های که بهتر می توانند سفرشان در استان زیبا و کهن سیستان و بلوچستان ادامه دهند و بخش های مختلف این استان را بشناسند و با جاذبه های گردشگری نواحی مختلف آشنا شوند.
در اولین قدم در زاهدان بهتر است به خیابان مطهری بروید، در آنجا در تقاطع خیابان امداد و خیابان مطهری بنایی تازه، نو اما تاریخی برای شما قابل توجه خواهد بود، بنایی که شما را به یاد قلعه های تاریخی می اندازد و بیشتر به یک اثر تاریخی می ماند اما این بنا سازه ای جدید است و طی دو دهه ی اخیر ساخته شده، با این حال، قدیمی ترین و با ارزش ترین آثار تاریخی و فرهنگی این استان را در خود جای داده و شما با موزه ی بزرگ جنوب شرق ایران رو به رو هستید، بنایی زیبا و شکیل که مجموعه مفصل از تاریخ، هویت، فرهنگ و جامعه استان سیستان و بلوچستان را پیش روی شما قرار می دهد.
سازه ی موزه ی زاهدان بر گرفته از معماری قلعه تاریخی سب در روستایی به همین نام از توابع شهر سراوان استان سیستان و بلوچستان است، اما این بنا خود به تنهایی می توانند جاذبه ی ای تماشایی باشد و گردشگران در اطراف این موزه ی می توانند قدم بزنند، در محوطه ی موزه استراحت کنند و در کنار این بنای تماشایی عکس هایی به یادگار از این سفر را بگیرند.
پیش از آنکه به داخل موزه ی زاهدان برویم و با قسمت های مختلف این بنای تاریخی آشنا شویم، ابتدا بنای موزه را می شناسیم. موزه ی زاهدان پروژه ای تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی است،که بر روی سازه ای متعلق به پیش از وقوع انقلاب 57 شکل رفت و روند ساخت این پروژه تا سال 1379 شد و در ادامه روند ساخت آن تغییرات مختلفی صورت گرفت، که در دنهایت با کمک معماران ایرانی و با الهام از المان های معماری بومی استان، طرح کنونی موزه به اجرا درآمد و روند ساخت موزه پس از یک دهه در سال 1389 به پایان رسید و در سال 1390 به عنوان موزه ی بزرگ جنوب شرق در زاهدان افتتاح شد و به تدریج بخش های مختلف این موزه کار خود را آغاز کردند.
این موزه امروزه یک مجموعه ی بزرگ و وسیع است، که با قسمت های مختلف و جنبی که در خود جای داده، نقش کلیدی در هویت تاریخ و فرهنگی استان بازی می کند، گردشگران و بازدید کنندگان این موزه می توانند از آمفی تئاتر، سالن های نمایش و کنفرانس، کارگاه های مرمت و آموزش این مجموعه استفاده کنند اما هویت اصلی این موزه برگرفته از موزه ی باستان شناسی و مردم شناسی این مجموعه است که برای گردشگران اهمیت بسیاری دارند، اما هنگامی که وارد این مجموعه می شوید، فعالیت های جنبی موزه جذابیت خود را برای شما خواهند داشت و شما در این مجموعه سرتان به شدت شلوغ خواهد بود، با ما همراه باشید.
هنگامی که وارد موزه ی بزرگ زاهدان می شوید تازه اشتیاق بازدید از بخش های مختلف این بنای زیبا برای شما بیشتر و بیشتر می شود، در اولین قدم در این موزه، گردشگران با مجسمه هایی زیبا رو به رو خواهند شد که هویت اساطیری سیستان برگرفته از آنها، داستان های شاهنامه ی فردوسی با قهرمانان و پهلوانانی که پاسدار هویت ایرانی بوده اند، ساکنان این سرزمین تاریخی می باشند، رستم شخصیت افسانه ای ایرانیان که بیرون از سطر های شاهنامه ی فردوسی، نگهبان هویتی است که سالیان سال در پستوی خانه ها پنهان بود و هست و در این موزه به مدد دستان هنرمند استاد فارسی جلوه ای هنری یافته است، از دیگر شخصیت های اسطوره ای شاهنامه ی فرودوسی که در راهرو های ورودی موزه ی زاهدان پیش روی گردشگران قرار دارد، می توان به زال (پدر رستم) و سیمرغ پرنده ی افسانه ای این سرزمین اشاره کرد، که در شمایلی خاص در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارند.
دیگر فضا ها و بخش های این موزه هم جذابیت خود را دارند، یکی از بخش های دیدنی و جذاب موزه ی زاهدان، معرفی وِیژگی های استان است که در قالب تصاویر و عکس ها به گردشگران معرفی می شود، بخشی که مهمترین آثار تاریخی و باستانی استان را به صورت عکس نشان می دهد و تصویر ذهنی بهتری را برای گردشگران از کل استان سیستان و بلوچستان می سازد، که این بخش از جمله بخش های مورد توجه گردشگران است.
یکی دیگر از قسمت های جانبی و جذاب موزه سالن نمایشی کوچک با ظرفیتی در حدود 40 نفر است، به شما پیشنهاد می کنیم، پیش از رفتن به دو سالن اصلی این موزه ابتدا از قسمت جانبی موزه دیدن کنید، بخش های مختلف آن را ببینید و اطلاعات جامع تری از استان سیستان و بلوچستان و آنچه در سالن باستان شناسی و مردم شناسی خواهید دید، را کسب کنید و سپس به بازدید این بخش بروید. در این سالن نمایش کوچک، فیلم های کوتاهی به نمایش گذاشته می شود، که در قالب تصاویر و سند های تصویری شناخت شما را نسبت به تاریخ، فرهنگ و جامعه و جغرافیای استان سیستان و بلوچستان را بیشتر می کند، گاهی یک فیلم کوتاه واگویه هزاران کتاب تاریخی است که شما نخوانده اید و بدون شک برای گردشگران در بازه ی زمانی کم، مفید ترین اطلاعات را انتقال می دهد و بخش های مختلف موزه را هم به شما معرفی می کند.
در سمت دیگر نمایشگاه محصولات فرهنگی استان در معرض دید گردشگران است، که امکان خرید هم برای شما وجود دارد. اما سالن بوم شناسی این موزه هم دیگر بخش جانبی است که هنوز جای کار دارد، اما برای شناخت گردشگران از اکوسیستم سیستان و بلوچستان موقعیت بسیار مناسبی است، در این بخش پوشش گیاهی و جانوری در قسمت های مختلف استان به صورت تاکسیدرمی به نمایش در آمده اند و در کنار این ها آکواریوم بزرگی هم نمونه های مختلفی از آبزیان را در معرض دید عموم قرار داده است. با ما در این مسیر همراه باشید تا از دو سالن اصلی این موزه دیدن کنیم و این استان پهناور را بهتر بشناسیم.
در ادامه ی معرفی موزه ی زاهدان به دوبخش و سالن اصلی این مجموعه ی می رسیم، دو سالنی که برای گردشگران جذابیت بالایی خواهد داشت، چراکه این بخش در بسیاری از شهر ایران به هر کدام موزه ای معتبر و به شمار می آیند، در حالی در شهر زاهدان به واسطه ی وجود بنای موزه و ساختمان وسیع آن، امکان تجمیع کردن این موزه فراهم بوده و گردشگران از یک فرصت عالی برای بازدید از هردو این موزه ها در یک مکان برخوردارند. در ابتدا به معرفی موزه ی مردم شناسی استان سیستان و بلوچستان در موزه ی زاهدان می پردازیم و سپس در ادامه ی مسیر شما را با بخش باستان شناسی این موزه آشنا می کنیم.
هنگامی از مسیر های شیب دار داخل موزه به طبقه های بالاتر بروید، با سالن مردم شناسی رو به رو می شوید، که می توان آن را موزه ی مردم شناسی هم نامید، در این بخش مهمترین و اصلی ترین پیام برای گردشگران فرهنگ است، فرهنگ عنصر اصلی چنین فضاهایی است، در موزه های مردم شناسی موضوع فرهنگ مردم است، گردشگران در قالب پوشش و لباس های مردم در موزه های مردم شناسی، به اقشار مختلف جامعه، نقش زنان، طبقه های اجتماعی، هنر و المان های فرهنگی آن جامعه آشنا می شوند که در موزه ی یا همان بخش مردم شناسی موزه ی زاهدان نیز قابل مشاهده است. در این بخش از موزه، ماکت ها و مجسمه ها، در قالب مردم و زنان نواحی مختلف استان سیستان و بلوچستان انواع پوشش متدوال در دوره های مختلف زمانی را به نمایش گذاشته اند، سیستان و بلوچستان هم مانند دیگر نقاط ایران دارای یک هویت اصلی است که آن را به نام تکثر هویتی باید شناخت، تکثری در ادیان و مذاهب، اقوام و زبان ها و لهجه ها تبلور پیدا می کنند و موزه های مردم شناسی بهترین مکان برای نشان دادن این رنگین کمان هویتی در نقاط مختلف ایران است، که سیستان و بلوچستان هم یکی از بخش های لاینفک و اساسی آن به شمار می آید.
در موزه ی مردم شناسی زاهدان انسان محور است و در مسیر گردشگران می توانند با مشاغل سنتی، محلی و بومی مردم این ناحیه آشنا شوند. از دیگر ویژگی های این بخش از موزه ی زاهدان، آشنایی گردشگران با آداب و رسوم نواحی مختلف استان است، که در نتیجه ی همان تکثر هویتی دارای تنوع بالایی است و به همین جهت اهمیت بخش مردم شناسی را صد چندان می کند، بسیاری از رسوم و آداب سنتی در جوامع ایراین به دلیلی تحولات اجتماعی و فرهنگی با تغییرات بسیاری رو یه رو شدنده اند و بسیاری از رسم ها و سنت های اجتماعی به دست فراموشی سپرده شده اند و شاید دیگر در زندگی روزمره مردم نشانی از آنها نباشد، اما در بخش مردم شناسی موزه بسیاری از رسوم، سنت ها ، مشاغل، ابزار کار، اشیاء و ابزار روزمره زندگی در معرض دید گردشگران قرار می گیرد به نحوی که می توان بخش مردم شناسی این موزه ی را حافظه ی سیستان و بلوچستان دانست، حافظه ی تاریخی که در حفظ و نگهداری از هویت مردم نقش بسیار مهمی را ایفا خواهد کرد. با ما در این مسیر همراه باشید تا از سالن باستان شناسی موزه ی زاهدان نیز دیدن کنیم.
در ادامه معرفی موزه ی زاهدان به بخش باستان شناسی این موزه ی وسیع و ارزشمند می رسیم، که می توان این بخش از موزه را قلب آن دانست، بخش باستانی شناسی موزه ی زاهدان می تواند در قالب یک موزه ی باستان شناسی پذیرای میهمانان شهر سیستان و بلوچستان باشد و مانند بخش مردم شناسی این موزه فرصت مناسی برای گردشگران ایجاد شده که در محوطه و در یک ساختمان، از این بخش های جذاب دیدن کنند. اما در خصوص بخش باستان شناسی موزه ی سیستان و بلوچستان باید ارزش تاریخی بسیار بالای اشیاء و آثار موجود در این موزه اشاره کرد، چرا که حوزه تمدنی سیستان یکی از قدیمی ترین تمدن های ایران زمین را در خود جای داده و آثار و متعددی از این حوزه ی تمدنی و دیگر بقایای باستانی و تاریخی استان سیستان و بلوچستان را می توان در موزه ی زاهدان مشاهده کرد.
شهر سوخته در 120 کیلومتری شهر زابل و درست در مسیر ترد بین زاهدان و زابل، یکی از محوطه های باستانی ثبت در سازمان یونسکو است، که بقایای تمدنی باستانی را در خود نهفته است، بسیاری از بقایای این تمدن باستانی را می توان در بخش باستان شناسی موزه ی زاهدان دید و این تنها بخشی از آثار موجود در بخش باستان شناسی موزه ی زاهدان را تشکیل می دهند، اگر تا حدودی با مختصات تاریخی و باستانی این استان آشنایی داشته باشید، می دانید که در کنار شهر سوخته، محوطه ی های باستانی، کوه خواجه، جیرفت، دهانه غلامان و اسپیدژ دیگر بخش های تاریخی این استان را تشکیل می دهند، که در کاوش های باستان شناسان بقایای مختلفی کشف شده اند، که آثار کشف شده در سال های اخیر را به بخش باستان شناسی موزه ی زاهدان انتقال داده اند و گردشگران می توانند با لایه های مختلف اجتماعی و تاریخی این منطقه ی تاریخی بیشتر آشنا شوند.
سفالینه ها و اشیاء فلزی این مجموعه از قدیمی ترین آثار موجود در بخش باستان شناسی هستند، که در کنار آثار گلی این مجموعه قرار دارند. در غرفه های دیگر این سالن باشکوه و ارزشمند، آثار سنگی بسیار تماشایی به نمایش گذاشته شده که در کنار آثار شیشه ای این بخش از موزه بسیار جذاب هستند. در خصوص آثار باستانی موجود در این موزه باید به مهمترین و شناخته شده ترین اثر موجود در این موزه اشاره داشت، چشم مصنوعی معروف شهر سوخته که به این موزه انتقال داده شده است و در این جا نگهداری می شود، این چشم مصنوعی به عنوان یکی از عجیب ترین آثار باستانی ایران مورد توجه جهانیان قرار دارد، چشمی که در اسکلت زنی دفن شده در گورستان شهر سوخته کشف شد، که شکل و ساختار شکل گیری آن خارق العاده است، در این چشم ها، مویرگ های چشم با مفتول های طلائی ساخته شده اند و البته باید به این نکته هم اشاره کرد مه ایثن چشم مصنوعی تنها در نمایشگاه های موقت به نمایش گذاشته می شود، چرا که نگهداری و دمای خاص آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
اسکلت ها و دیگر بقایای موجود در این بخش موزه هم غرفه های دیگر این سالن را تشکیل می دهند و بدون شک این موزه باستان شناسی یکی از مهمترین موزه های ایران در نوع خود می باشد و گردشگران و میهمانان سیستان و بلوچستان بهترین فرصت را برای دیدن این موزه خواهند داشت.
