در شهر های مختلف ایران خانه های ایرانی بخش مهمی از هویت، فرهنگ و تاریخی این سرزمین را با خود به همراه دارند و در کنار این ها، هنر و ذوق تاریخی و تمدنی ایرانی را نیز می توان در لابه لای سنگ ها و ستون های این خانه ها مشاهده کرد و امروزه با وجود دیرینگی و کهنگی این خانه های تاریخی، همچنان مأمن گرم و امیدبخشی برای فرهنگ و تاریخ این سرزمین محسوب می شوند. در شهر سمنان این بار به سراغ یکی از این خانه های تاریخی رفته ایم و قصد داریم در کنار هم با یان بنای تاریخی و زیبا آشنا شویم.
عمارتِ باغ امیر، در شهر سمنان یکی از بنا های تاریخی مشهور و قدیمی است که امروزه به عنوان یکی از موزه های تاریخی این شهر نیز میزبان گردشگران این شهر قدیمی است. این عمارت تاریخی به واسطه ی قرار گرفتن در نزدیکی باغ امیر به این اسم شهر دارد وگرنه امیر حاکم ایالت قومس، هیچ نسبتی با این سازه ی تاریخی ندارد، بلکه تنها همین نزدیکی باعث شهرت این اسم برای بنای تاریخی و زیبای عمارتِ امیر شده است. این بنای تاریخی اثری متعلق به دوران قاجاریه است، که براساس عناصر معماری ایرانی ساخته شده و گردشگران می توانند بنایی اصیل و خاص را خیابان باغ فردوس شهر سمنان مشاهده کنند. همان طور که گفته در خلال سلطنت قاجار و در حدود سال های 1275 تا 1285 یکی از تجار ثروت مند سمنان به نام حاج میرزا آقا فامیلی اقدان به ساخت این بنای تاریخی در نزدیکی باغ امیر کرد و طراحی و اجرای این بنای تاریخی را نیز به استاد معمار باشی سپرد و بنای فاخر و تاریخی عمارت باغ امیر ساخته شد.
همان طور که در معرفی این بنای تاریخی عنوان کردیم گردشگران می توانند المان های شاخص معماری ایرانی را در بخش های مختلف این خانه مشاهده کنند، که در برخی از منابع از المان ها و عناصر هویتی معماری عهد صفویه یا دکرده اند، اما پس از دوران صفوی، در دوره های ومختلف تاریخی المان های بارز در آن دوره ی زمانی را می توان در سبک ها و شیوه های معماری ایرانی مشاهده کرد و از این روی نمی توان به طور کامل این ادعا مبنی بر تبعیت کامل از معماری صفوی را در این خانه ی قدیمی دید، بلکه آثار و نشانه های معماری دوره های تاریخی پیشتر در این عمارت بکار رفته است. عمارت امیر در مساحتی در حدود 3000 هزار مترمربع، دارای 2باغ و به منزل مسکونی است که می توان بخش مسکونی عمارت را به خصوصی ، نیمه خصوصی و عمومخی تقسیم کرد، که در ادامه می توان به جزئیات بیشتر این خانه ی تاریخی اشاره کرد و از آن بیشتر گفت. اما پیش از پرداختن به جزئیات معماری و هویت کنونی بنا، باید گفت که این عمارت در دهه های گذشته از مالکان اصلی ساختمان خریداری شد و امروزه به عنوان سمنان یکی از موزه های تاریخی شهر به شمار می آید و گردشگران در کنار جنبه های زیبا شناسانه و تاریخی می توانند بخش مختلفی از تاریخ این شهر را از نزدیک ببینند.
در ادامه ی آشنایی با مجموعه ی عمارت باغ امیر بخش های جزئی تر این جاذبه ی تاریخی و گردشگری شهر سمنان را با هم خواهیم دید. همان طور که پیش تر نیز گفتیم، این مکان تاریخی و گردشگری، با مساحتی 3 هزار مترمربع یک موقعیت جذاب و تماشایی را برای گردشگران فراهم کرده که روزگاری، یکی از فاخر ترین خانه های این شهر به شمار می رفت، عمارت باغ امیر دارای دو باغ می باشد که دو مجموعه ی ساختمانی و مسکونی در آن ساخته شده اند و در قالب سه فضای عمومی، نیمه خصوصی و خصوصی دارای کاربرد های متفاوتی بودند. در واقع، این خانه به دلیل تعلق آن به یکی از تجار سرشناس آن دوران تاریخی شهر سمنان، بیشتر مورد توجه قرار داشت و به همین دلیل کاربرد های صرفا مسکونی نداشته است و مانند بسیاری از خانه های تاریخی ایران، به طبقه ای تعلق داشته که به واسطه ی موقعیت اقتصادی و اجتماعی شان، خانه ها کاربرد های مختلفی برای صاحبانشان داشتند و این ویژگی بخشی از هویت این بنا های به شمار می آیند، عمارت باغ امیر هم بر خلاف اسمی که به واسطه ی همجواری با باغ امیر شهر به آن نسبت داده شده، یکی از مهمترین سازه های تاریخی شهر سمنان به شمار می آمده و امروزه به عنوان یکی از خانه های تاریخی این شهر با عنوان خانه ی سمنان، در معرض دید گردشگران قرار دارد و در ادامه به کاربرد امروزی این ساختمان نیز خواهیم پرداخت.
یکی از مهمترین ویژگی های این خانه ی تاریخی ، ساخت و سبک معماری آن است، که با دیگر بنا های هم دوره ی خود دارای تفاوت هایی است، برای شفاف تر کردن این مهم، شما را به دیدن ساده ی این بنا دعوت می کنم، هنگامی که وارد عمارت می شوید، یکی از مهمترین ویژگی های معماری ایرانی که همان تفکیک فضای های عمومی و خصوصی است برای شما به شکلی ملموس تر مشخص می شود، تالار و شاه نشین و دیگر قسمت های دو بخش مسکونی این خانه برای دیدار های کاری و عمومی از بخش های خصوصی خانه جدا است و حد فاصلی هم در این میان وجود دارد.
یکی دیگر از تفاوت های این بنا، شکل معماری آن است، که مانند بسیاری از بنا های تاریخی هم دوره ی خود نیست و از المان های رایج در دوران قاجاریه پیروی نمی کند، ستون ها، گچ بری بالای ستون ها، ساختا و شکل کلی بنا در قسمت های مختلف و استفاده از هنر های معماری رایج در دوران صفویه را می توان در این بنای تاریخی مشاهده کرد، هرچنتد بسیاری بر این باورند که معماری صفویه با کاربرد سبک اصفهانی در معماری نقش مهمی در دوران بعدی خود داشت اما بدون شک تنها یک سبک معماری در دوران صفویه رایج نبوده اما المان های شاخص در آن به صورت یک رسم معمول بکار گرفته می شده و تلفیقی از سبک معماری آذری و اصفهانی بوده است. با این حال، عمارت باغ امیر، بر خلاف بسیاری از خانه های تاریخی دوران قاجاریه بیشتر بر اساس مولفه های معماری دوران صفویه سامان یافته و به عنوان یکی از بنا های ارزشمند این شهر، میزبان یکی از دیدنی ترین موزه های تاریخی سمنان است، با ما در این مسیر همراه باشید تا در ادامه با این موزه و قسمت های مختلف آن آشنا شویم.
در ادامه ی دیدن خانه ی زیبا و تاریخی عمارت باغ امیر با هویت امروزی این بنا آشنا می شویم، هویتی که در حفظ و نگهداری این بنا و همچنین در پاسداشت هویت فرهنگی و تاریخی این شهر تاریخی دارای نقش کلیدی است و مانند بسیاری از موزه ها ویترینی زیبا و چیده شده برای نشان دادن عناصر و بخش های مختلف تاریخ و دوره های مختلف تاریخی در این شهر و منطقه است. به دقیق تر این عمارت تاریخی در سال 1394 هجری شمسی توسط خود شهرداری این شهر به عنوان موزه ی باغ امیر در معرض دید بازدید کنندگان و گردشگران قرار داد.
به طور کلی گردشگران در این عمارت تاریخی شاهد موزه ای در ده بخش مختلف هستند که به نوعی روایت گرد زندگی اجتماعی مردم در دوره های به خصوص معاصر تر است، از این رو، ابزار و اشیائی که در این موزه در معرض دید گردشگران قرار می گیرند، ارتباط نزدیک تری با ناخودآگاه ذهنی گردشگران دارند و از این رو، گردشگران می توانند شاهد اولین نسل از بخش های مختلف زندگی امروزی شان باشند. موزه ی باغ امیر، در ده بخش روایت گر زندگی مردمان سمنان و بخش های دیگری از ایران است، بخش هایی مانند چاپ، رادیو، تلفن و مخابرات، اتاق نشیمن، استاد، سینما، عکس، موسیقی، مطبخ، خطاطی، سلمانی و حتی دستگاه بستنی ساز، همه این ها روایت گر بخشی از زندگی قدیمی ایرانی است، زندگی که نسل های گذشته هر کدام از این عناصر جدا افتاده در اتاق ها و شاه نشین های عمارباغ امیر می توان شاهد آنان بود، که روزگاری مهمترین وسیله خانه ی ایرانی به شمار می رفتند. در بخش تلفن و رادیو در حدود 35 دستگاه تلفن قدیمی از اولین نسل تلفن ها وارد شده به ایران را می تواند مشاهده کرد، وسیله ای که توسط ا.ولین برند ها معتبر جهانی زده می شدند و خانه های طبقه ی مرفع اولین دارندگان خاص این وسیله ها بودند، که به شکلی در گذر زمانی به یکی از معمولی ترین وسایل زندگی امروز بدل شده است. گردشگران در بخش تلفن ها می توانند شاهد تلفن ها هندلی متعددی باشند و انواع دیگری از تلفن ها صحرایی و نظامی هم در این بخش به نمایش درآمده است. درواقع بسیاری از وسایل و ابزاری که در قالب بخش های مختلف این موزه ی کوچک به نمایش درآمده، از اواخر دروان قاجاریه در سمنان را به تصویر می کشد.
یکی از جذاب ترین بخش های این موزه بخش اسناد تاریخی است، بخشی که روایت نوشته شده و دقیق تری را به شما عرضه می کند، از نامه ها اسناد شهری تا وقفنامه نامه های مختلفی که در دوره های مختلف در این بخش به نمایش گذاشته شده است، همه ی این بخش های لذت گذر به گذشته و تاریخ سرزمین مانند ایران و سمنان را برای گردشگران ایجاد می کند، شاید در بسیاری از موزه ها شکل وسیع تری از هر کدام از این بخش های موزه ی باغ امیر را مشاهده کنید، اما بدون شک این موزه ی کوچک با امکان محدودی که پیش روی خود دارد، روایت کوتاه و دیدنی از زندگی گذشته ی مردمان این سرزمین است که در لابه لای هر کدام از آنها می توان رخداد های تاریخی مانند، سقوط سلسله ی قاجار، روی کار آمدن سلسله ی پهلوی و شدت یافتن موج نوگرایی در ایران، جنگ جهانی دوم و تجاوز نیرو های متفق به ایران را مشاهده کرد و این کمر رنگ ترین نقش و نگاری است که می توان از دیدن این موزه مشاهده کرد.
